ilargia: JARDUERAK

Bertsio hau ez da ordenagailu guztiekin bateragarria. Horregatik, googledocs, scrib eta testu lauz eskaintzen dizuegu. Zuzen ikusi ezin baduzu, egin klik hemen jarduera guztiak googledoc bidez ikusteko edo deskargatzeko.

Ilargia Unitate jarduerak by Nihaur

ILARGIA, LURRA ETA EGUZKI SISTEMA

JARDUEREN ORDENA:

1 Zerura begira.
2 Ilargi faseak.
3 Landareak eguzkiarekin eta eguzkirik gabe.
4 Grabitatea.
5 Urtaroen Memory-a.
6 Gasezko Kohetea.
7 Gaua eta eguna.
8 EUREKA! Zientzia museora irteera.
9 Non zaude Ilagi? Ipuina.

IZENBURUA	6.1 ZERURA BEGIRA
HELBURU OROKORRAK	Nortasuna eta Autonomia Pertsonala Gorputza kontrolatzen aurrera egitea, zentzumen-pertzepzioa garatzeko eta tonua, oreka eta mugimenduaren koordinazioa inguruko ezaugarrietara egokitzeko. Bere gorputza eta gorputzaren zenbait funtzio ezagutzea eta adieraztea, ekintzarako eta adierazpenerako dituen aukerak eta mugak aurki ditzan. Eguneroko bizitzako arazoak konpontzeko ohiko jarduerak eta lan errazak gero eta modu autonomoagoan egitea, nork bere buruarekiko konfiantza eta ekimen-gaitasuna areagotzeko. Gauzei ekitea, norberaren ekintza planifikatu eta sekuentziatzea, zeregin errazak edo eguneroko bizitzako arazoak konpontzeko: frustrazio txikiak onartzea eta planteatzen diren zailtasunak gainditzeko jarrera erakustea, besteengan behar duen laguntza bilatuz. Norberaren jokabidea beste neska-mutilen eta helduen behar, eskari eta adierazpenetara egokitzea, eta besteen jokabidean eragina izatea menpekotasun edo nagusitasun jarrerak baztertuz eta laguntza eta elkarlan jarrera eta ohiturak landuz. Ingurune Sozial eta Fisikoaren Ezaguera Ingurune fisikoa, naturala eta soziala modu aktiboan aztertzea eta esploratzea, eta ingurune horiek ezagutzeko interesa erakustea, ingurune horietako kide diren sentipena garatzeko eta haietara nolabaiteko segurtasunez eta autonomiaz moldatzeko. Elementuen eta bildumen tasunak identifikatzea eta taldekatze-, sailkatze-, ordenatze- eta kuantifikatze-harremanak ezartzea, pentsamendu logiko-matematikoa garatzeko eta horren adierazpideak ikasten hasteko. Naturako animaliak, landareak, elementuak eta fenomenoak aztertzea eta ezagutzea, eta haiei buruzko saiakuntzak egitea eta hitz egitea, ingurune naturalaren gaineko interesa erakusteko eta jakin-mina eta errespetua garatzeko. Inguruaren elementuak dituzten aldaketak behatzea; hauetan eragina duten faktore batzuk ezagutzea. Inguru fisiko eta sozialarekiko interesa eta jakin mina erakustea, bertan ematen diren gertaera garrantzitsuenei buruzko galderak, interpretazioak eta iritziak emanez, bat-batekotasuna eta originaltasuna garatuz. Komunikazioa eta Errepresentazioa Hizkuntza horiez guztiez jabetzea pixkanaka, beharrak, lehentasunak, sentimenduak, esperientziak eta errealitatearen errepresentazioak adierazteko. Gorputz-, plastika-, musika- eta teknologia-hizkuntzekin saiakuntzak egitea, haiekiko interesa erakustea eta erabiltzea, hartara, bai egoerak, bizipenak, beharrak eta inguruko elem
HELBURUAK DIDAKTIKOAK	Gaua eta eguna bereiztea Astro ezberdinekiko interesa piztea Astroak bereiztea Marrazteko gaitasuna areagotzea Psikomotrizitate fina lantzea Jarduera bere egunerokotasunarekin lotzea
EDUKIAK	Kontzeptuzkoak: Gaua eta eguna Izarra eta eguzkia Lurra Ilargia Planetal Asteroideak	Prozedurazkoak: Materialaren erabilera, psikomotrizitate fina landuz Elementu bakoitzaren ezberdintasunen ulermena	Jarrerazkoak: Besteen iritziekiko errespetua Materialarekiko errespetua Parte hartze aktiboa izatea Irakaslearen esanetan arreta jartzea
IRAKASLEAREN EDUKIAK	LURRA: Lurra eguzki-sistemaren hirugarren planeta da. Bizia duen bakarra da, eta satelite natural bat du, Ilargia. Lurrak Eguzkiari birak ematen dizkio. Lurra, gainerako planetak bezala, bi higidura nagusiren mendean dago, errotazio higiduraren eta translazio higiduraren mendean, hain zuzen. Lurrak bere ardatzaren gaineko jira osoa egiteko (errotazioa) 23 ordu, 56 minutu eta 4 segundo behar izaten ditu (egunaren iraupena). Halaber, Eguzkiaren grabitazio indarrak erakarrita, Lurrak segundo bakoitzeko 29,8 km egiten ditu Eguzkiaren inguruko orbita eliptikoan zehar (translazioa), eta 365,25 egun behar ditu itzuli osoa egiteko (urtearen iraupena). Lurraren bi higidura horien planoek 23°27´-ko angelua eratzen dute, ekliptikaren angelua deitua. Planetaren errotazioak sortzen duen indar zentrifugoa dela eta, Lurrak esfera baten eitea du, zapalagoa Ipar eta Hego buruetan Ekuatore aldean baino. ILARGIA: Ilargia (aitzineuskaraz: (h)iL(e)-argi[3]) Eguzki-sistemaren bostgarren sateliterik handiena eta Lurraren satelite bakarra da, honen inguruan biraka dabilena. Ilargia eta Lurraren artean, batez beste, 384.400 km daude[1]. Urtero distantzia hau 3.82±0.07cm hazten da, hala ere, erratioa ez da konstantea.[4] Orbita eliptikoa du: distantziarik txikiena -perigeoa- 356.000 kmkoa da eta handiena -apogeoa- 406.000koa. Ilargia Lurretik lau modu desberdinetan ikus daiteke. Modu bakoitzak aldi izena jaso du. Ilargialdiek Ilgora, Ilbehera, Ilberria eta Ilbetea dute izena[5]. Lehen alditik laugarrenera 27 egun, 7 ordu, 43 minutu, eta 11,47 segundo pasa behar dira. IZARRAK: Izar bat plasmazko gorputz esferiko handia eta trinkoa da, bere erdigune beroan fusio nuklearra mantentzeko bezain handia dena. Fusioa da izarrek beren kanpo geruzetatik etengabe kanporatzen duten energiaren iturburu. Hidrogenoa eta helioa baino astunago den ia gai guztiak izarretako erdigunean sortzen dira. Izar taldeek galaxiak sortzen dituzte eta unibertsoko argizagi nagusiak dira. Lurretik hurbilen dagoen izarra Eguzkia da eta Lurraren energia iturri nagusia, argia barne. Honek 1026 watt inguru (ehun koatrilioi watt) igortzen ditu. EGUZKIA:* Eguzkia edo ekia (aitzineuskaraz: egu(n)-ki[1]) eguzki-sistemaren erdian dagoen izarra da, eta guregandik hurbilen dagoena. Eguzki-sistemako planetek, lurra barne, eguzkia orbitatzen dute, baita asteroide, meteoroide, kometa eta beste hainbat objektuk ere. Lurrean bizitzarako energi-iturri nagusia da eguzkia, bertan bizidun autotrofoek, fotosintesiaren bidez, argi-izpien bitartez bidaltzen digun energia ekoizten baitute. Eguzkia sekuentzia nagusiko izar bat da, batezbesteko izarra baino pixka bat handiagoa eta beroagoa baina erraldoi urdina baino askoz txikiagoa. Eguzkiak 10.000 milioi urteko bizialdia du, eta duela 5.000 milioi urte sortu zen, nukleokosmokronologiaz zehaztu denez. Bere bizialdiaren erdian dago, beraz. Ekiak Esne Bidea orbitatzen du, galaxiaren erditik 25.000 - 28.000 argi-urteko distantziara, bira bat 226 milioi urtetan osatuz. Galaxiarekiko orbita-abiadura 217 km/s-koa da, hau da, argi-urte bat 1400 urtetan burutzen du. PLANETA:* Planeta, izar baten inguruan itzulika dabilen gorputz gotor masa handikoa, berezko argirik ez eta fusio nuklearraz energiarik sortzen ez duena. Oraintsuraino, bederatzi planeta baizik ziren ezagutzen, eta eguzki-sistemaren barruan horiek guztiak. Beste hirurogei-bat aurkitu izan dira 2001. urtetik hona gure eguzki-sistematik kanpo. Hauexek dira gure eguzki-sistemako zortzi planetak, Eguzkitik hurbilen dagoenetik urrunen dagoenerainokoan: Merkurio Artizar Lurra Marte Jupiter Saturno Urano Neptuno Planeta telurikoak edo barneko planetak dira lehen laurak; hurrengo lauak planeta jobiarrak. Hurren biribilak dira planeten orbitak, Merkuriorena izan ezik. Plano bertsuan daude eta eguzkiaren inguruan norako berean egiten dute itzulika. Eguzki-sistemako planeta guztien izenak, Lurrarena izan ezik, Erromatarren jainko-izenetatik hartu izan ziren; jainko-izenez eta mitologia klasikotik izendatzen ohi dira, halaber, ilargi eta planeta txikiak ere. ASTEROIDEAK: Asteroideak espazioan zehar dauden gorputz solido eta forma irregularrekoak dira, planetak baino txikiagoak. Lurretik ikusita, izarrak dirudite. Horregatik,John Herschelek izen hori eman zien. Ezagutzen diren asteroide gehienak Marte eta Jupiter artean biraka ari dira asteroide gerrikoa deitzen den gunean. Piazzi italiar astronomoak 1801ean lehena aurkitu zuenetik (Zeres asteroidea), beste hiru bat mila asteroide aurkitu dira, eta urtero aurkitzen dira gehiago. Asteroide horietako handiena Zeres bera da, 930 kilometroko diametroarekin. Hurrena Pallas asteroidea da, 552 kilometrorekin, eta Vesta asteroidea, 521 kilometrorekin. Dena den, Zeres asteroidea, gaur egun, planeta nanotzat jotzen da.
HAURREN AURRE-EZAGUTZAK	Aurre ezagutzak jasotzeko, ondorengo galderak proposatuko ditugu: Zerura begiratzen baldin badugu zer ikusten dugu? Egunez eta gauez elementu berberak ikusten al ditugu? Zein elementu ikusten ditugu gauez? Ezagutzen duzue Ilargia? Izarrak? Planetak? Asteroideak Nolakoak dira?
BALIABIDE MATERIALAK	Murala egiteko mantel beltz handi bat Eguzkia, ilargia, planetak, izarrak eta asteroideak marraztuta dauzkaten paperak Margoak Guraizeak Plastifikatzeko makina Belkroa Kola
ESPERIMENTUAREN AZALPENA	Lehenik eta behin galderak egingo dizkiegun haurrei unibertsoaren berri zer dakiten jasotzeko. Ondoren, ateratzen diren elementuen errepasoa egingo da eta zenbait elementu berri ere erakutsiko dizkiegu. Elementuok DIN A4 formatuko orrialdetan aurrez marraztuta banatuko dizkiegu eta beraien lana margotzea izango da. Gero, moztu eta plastifikatu egingo ditu irakasleak. Haurrekin muralean itsatsiko ditugu astroak, haien izena azpian (letra larriz) dutelarik. Murala gelan zintzilikatua egongo da sekuentzia guztia amaitzen denera arte. Murala osatu eta hurrengo egunetan, maiz samar desitsatsiko dira astroak eta berriro itsasteko eskatuko zaie haurrei.
METODOLOGIA	Jarduera honetan metodo zientifikoa erabiliko da. Haurrei galderak egingo zaizkie aurrez dituzten informazio eta hipotesi guztiak biltzeko. Hipotesiotan oinarrituta, taldeari azalpen zabalagoa emango zaio. Behin hori eginda, materialen aurkezpena egingo da (denak ezagutzen dituztela ziurtatzeko). Ondoren, material guztia prestatu eta astro bakoitzaren kokapenaren inguruko galderak eginaz osatuko da murala.
JARDUERAREN EBALUAZIOA	Esperimentua ulertu duten eta beraien egunerokotasunarekin loturak egin dituzten ikusteko, tarteka astroak desitsatsi eta beraien lekuan jartzeko eskatuko zaie haurrei.

IZENBURUA	6.2.ILARGIAREN FASEAK
HELBURU OROKORRAK	Nortasuna eta Autonomia Pertsonala Beharrak, sentimenduak, emozioak edo lehentasunak identifikatzea, horiek adierazteko, menderatzeko eta ingurukoei jakinarazteko gero eta gaitasun handiagoa izan dezan; eta besteenak identifikatzea eta errespetatzea, arian-arian. Errespetuzko, laguntzako eta elkarlanerako jarrerak eta ohiturak garatzea, bere jokabidea besteen beharretara eta eskakizunetara egokitzeko; eta mendetasun edo nagusitasun jarrerarik ez izatea. Segurtasun afektiboa bermatzen duten estrategiak barneratzea. Ingurune Sozial eta Fisikoaren Ezaguera Ingurune naturaleko fenomenoak aztertzea (egunaren eta gauaren txandakatzean…) eta gizakion bizitzan duten eraginaz jabetzea. Hurbileko ingurunea naturala aztertzea eta haren zenbait ezaugarri identifikatzea. Ingurune fisikoa ikertzea eta bertako zenbait elementuren ezaugarriak identifikatzea, haietan jarduteko eta haietan eraldaketak sortzeko gaitasuna garatze aldera. Komunikazioa eta Errepresentazioa Arian- arian, ahozko hizkera norberaren jokabidea eta bizikidetza arautzeko erabiltzea, eta horretarako garrantzitsua dela ohartzea. Hizkuntza, ideiak eta sentimenduak adierazteko asmoz, komunikatzeko, irudikatzeko, ikasteko eta gozatzeko tresna gisa erabiltzea. Komunikatzeko asmoa helburu, hizkuntza ahoz erabiltzen hastea komunikatzeko asmoarekin, ikasgelako ohiko egoeretan parte hartzeko
HELBURUAK DIDAKTIKOAK	Ilargiaren fase desberdinak ezagutzea eta ulertzea. Jarduera bere egunerokotasunarekin lotzea. Unibertsoko kontzeptuak desberdintzea. Gaua eta eguna bereiztea. Gaiari buruzko aurrezagutzak azaltzea eta hauek errespetatzea.
EDUKIAK	Kontzeptuzkoak: Ilargiaren fase desberdinak: Ilgora, ilbehera, ilbete, ilberri. Gaua eta eguna. Eguzkia.	Prozedurazkoak: Laborategiko materialaren erabilera. Ilargiaren fase desberdinen kontzeptuen ulermena. Eguzkiak duen garrantziaren ulermena.	Jarrerazkoak: Besteen iritziekiko errespetua Materialarekiko errespetua Parte hartze aktiboa izatea Hausnarketa jarrera izatea.
IRAKASLEAREN EDUKIAK	Ilargia: Ilargia, Lurrak duen satelite bakarra da. Ilargia, 3476km inguruko diametroa duen harrizko esfera bat da. Satelitea den heinean, honek ez du argirik eta Eguzkitik jasotzen duena islatzen du. Ilargian ez dago ez urik eta ezta atmosferarik ere, ondorioz ezinezkoa da bertan bizitzarik izatea. Lurrak bezalaxe, bi mugimendu egiten ditu honek ere: errotazioa ( bere buruaren baitan egiten duena) eta translazioa ( Lurraren inguruan ematen duena). Errotazio mugimendua egiteko ilargiak 29 egun eta erdi irauten du eta Lurraren inguruko translazioa egiteko ere 29 egun eta erdi behar ditu. Eguzkiaren inguruan ere translazioa egiten du ilargiak, eta honetarako urte bat behar izaten du. Hori dela eta, Lurretik Ilargiaren alde bera ikusten dugu beti, nahiz eta ilargiaren zatiak ikusi. Ilargi-hilabetean zehar Ilargia eta Eguzkiaren arteko kokapena aldatuz joaten da. Hala, Eguzkiak Ilargiko alde desberdinak argitzen ditu. Lurretik ikusita, badirudi Ilargiaren forma aldatu egiten dela. Forma desberdin horiei Ilargiaren aldiak deitzen zaie eta hauek dira: Ilbetea: Ilargia Eguzkiaren kontrako aldean jartzen da, erabat argiztaturiko aldean, Lurraren aurrez-aurre. Momentu honetan ilargi osoa ikusten dugu. Ilbehera: Lurretik, Eguzkiak argitutako erdia soilik ikusten dugu, ilgoran ikusten denaren kontrakoa. Ilargiak C letraren antza du egoera honetan. Ilberria: Ilargia Lurraren eta Eguzkiaren artean dago. Argitutako aldea Lurraren kontrako aldea da, horregatik ez dugu ilargirik ikusten. Ilgora: Lurretik, Eguzkiak argitutako Ilargiaren erdia soilik ikusten dugu. Ilargiak D letraren antza du. Izarrak: Eguzkia: Bere Berezko argia duen astroa da izarra. Izarren barruan energia handia sortzen da eta hori argi eta bero moduan irteten da kanpoaldera. Gertuen dugun izarra Eguzkia da, hidrogeno eta helioz osatutako gas bola erraldoia da. Eguzkia, orain dela 5.000miloi urte jaio zen eta bizitzaren erdia igaro duela esaten da. Honen berotasun, argi eta energiari esker bizi gara gu, gizakiok eta gainerako bizidunak Lur planetan. Lurra baino 1.300.000 aldiz handiagoa da Eguzkia. Eguzkia, Esne-bideko beste izarren artean, handiagoa eta distiratsuagoa da. Izarren arteko distantziak oso handiak dira eta gugandik oso urrun daude. Distantzia hauek neurtzeko argi-urtea erabiltzen da, argiak espazioan urtebetean egiten duen distantzia da. Berezko argia duen astroa da izarra. Izarren barruan energia handia sortzen da eta hori argi eta bero moduan irteten da kanpoaldera. Gertuen dugun izarra Eguzkia da, hidrogeno eta helioz osatutako gas bola erraldoia da. Eguzkia, orain dela 5.000miloi urte jaio zen eta bizitzaren erdia igaro duela esaten da. Honen berotasun, argi eta energiari esker bizi gara gu, gizakiok eta gainerako bizidunak Lur planetan. Lurra baino 1.300.000 aldiz handiagoa da Eguzkia. Eguzkia, Esne-bideko beste izarren artean, handiagoa eta distiratsuagoa da. Izarren arteko distantziak oso handiak dira eta gugandik oso urrun daude. Distantzia hauek neurtzeko argi-urtea erabiltzen da, argiak espazioan urtebetean egiten duen distantzia da. Lurraren translazio eta errotazio mugimendua Translazio-mugimendua Lurrak Eguzkiaren inguruan egiten duen mugimendua da. Horretarako, 365 egun, 6 ordu eta 9 minutu behar ditu Lurrak eta denbora horri urte esaten zaio. Lurrak ibilbide horretan egiten duen orbita ez da zirkularra, elipse-forma du; beraz, urtean zehar Lurretik Eguzkira dagoen distantzia aldatu egiten da
HAURREN AURRE-EZAGUTZAK	Aurre ezagutzak jasotzeko, ondorengo galderak proposatuko ditugu: Ilargia egunero berdin ikusten al dugu? Ze ilargi desberdin ikusi ditzakegu? Zergatik? Eguzkiak eraginik badauka egoera honetan? Zergatik?
BALIABIDE MATERIALAK	Laborategiko eguzki-lurra-ilargi aparatua. Oreo gailetak. Lurra irudikatzeko plastilinazko bola bat. Ilargia izango den plastilinazko bola bat. Orri bat. Kola.
ESPERIMENTUAREN AZALPENA	4 oreo gaileta hartuko ditugu. Goiko estalki beltza kendu eta esnegainari zatiak kenduz ilargiaren fase ezberdinak egingo ditugu. Horren ostean, Ilargia, lurra planeta eta eguzkia simulatuko duten 3 esfera lortuko ditugu. Ondoren, linterna baten laguntzarekin, posizio ezberdinetan jartzen joango gara eta eguzkiak ematen duen argia, linternarekin egingo dugu. Zein itzal mota azaltzen diren behatuko dugu, ilargiaren fase ezberdinez jabetuz, gaua eta eguna bereiziz .
METODOLOGIA	Esperimentu honetan metodo zientifikoa erabiliko dugu. Metodo honek, ondorengo puntuak jarraituko ditu: Behaketa eta azalpena: Haurrek aurrez, liburu batean egunero ilargiaren forma desberdinak marraztu behar dituzte. Hauetan ze forma desberdin agertzen diren behatu eta hauei buruzko azalpena emango zaie. Ze lau fase desberdin bereizten diren azalduz. Aurre ezagutzak: Ilargiaren egoera desberdinak behatu ondoren hauei buruz zer dakiten galdetu. Ze forma desberdin ikus ditzakegu? Egunero ikusten al dugu ilargi betea? Zergatik? Egunero ikusten da ilargia, edota badago egunen bat ez duguna ikusten? Zergatik gertatuko da hau? Irakaslearen azalpena: Jarduerarekin hasi aurretik, irakasleak ilargi faseen nondik norakoa azalduko die. Eguzkiak duen garrantzia fase desberdin horietan eta ilargia nola mugitzen den azalduz. Honetarako laborategian dugun aparatua erabiliko dugu, ilargia, lurra eta eguzkia irudikatzen dituena. Esperimentazioa: Azalpen teoriko eta bisualak eman ondoren, haurrek ekingo gailetarekin esperimentatzera ekingo diote. 4 pertsonako taldeak izango dira, talde bakoitzak 4 gaileta edukiko dituzte, gaileta bakoitza ilargiaren fase desberdin bihurtuko dute gailetari zatia kenduz.
JARDUERAREN EBALUAZIOA	Esperimentazioaren bidezko ebaluazioa izango da. Gailetaren jokoaren bidez ebaluatuko da, landutako kontzeptuak barneratu dituzten ikusteko.

IZENBURUA	6.3.LANDAREAK EGUZKIAREKIN ETA EGUZKIRIK GABE
HELBURU OROKORRAK	Nortasuna eta Autonomia Pertsonala Gauzei ekitea, norberaren ekintza planifikatu eta sekuentziatzea, zeregin errazak edo eguneroko bizitzako arazoak konpontzeko: frustrazio txikiak onartzea eta planteatzen diren zailtasunak gainditzeko jarrera erakustea, besteengan behar duen laguntza bilatuz. Norberaren jokabidea beste neska-mutilen eta helduen behar, eskari eta adierazpenetara egokitzea, eta besteen jokabidean eragina izatea menpekotasun edo nagusitasun jarrerak baztertuz eta laguntza eta elkarlan jarrera eta ohiturak landuz. Ingurune Sozial eta Fisikoaren Ezaguera Bere inguru fisiko eta soziala behatu eta aztertzea, jasotako edo hautemandako informazioaren arabera ekintza planifikatu eta ordenatuz, bere eraginak ikusiz eta bere jokabidea eta beronen ondorioen arteko erlazioa ezarriz. Inguru naturala eta giza bizitzarentzat bere kalitateak duen garrantzia baloratzea, bereganako errespetu eta ardura jarrerak erakutsiz, ahal duen neurrian eskuhartuz. Inguru fisikoaren ezaugarriak eta inguru horretan dauden bizitza formen artean erlazio batzuk ezartzea. Inguruaren elementuak dituzten aldaketak behatzea; hauetan eragina duten faktore batzuk ezagutzea. Inguru fisiko eta sozialarekiko interesa eta jakin mina erakustea, bertan ematen diren gertaera garrantzitsuenei buruzko galderak, interpretazioak eta iritziak emanez, bat-batekotasuna eta originaltasuna garatuz. Komunikazioa eta Errepresentazioa Sentimendu, nahi eta ideiak adieraztea ahozko mintzairaren bidez, pixkanaka ohizko komunikazio testuinguru eta egoera desberdinetara eta solaskide desberdinetara egokituz. Errepresentazio eta espresiorako forma desberdinen teknika eta oinarrizko baliabideak erabiltzea bere posibilitate komunikatiboak zabaltzeko. Hizkuntza mezuetako eta hizkuntza bidezkoak ez diren seinaleetako arauak erabiltzea komunikazio egoera desberdinetan, bere mezuen esanahia indartzeko eta jasotzen dituenei zentzua emateko.
HELBURUAK DIDAKTIKOAK	Argiak bizitzarako duen garrantzia ulertzea. Argitasuna/Iluntasuna bereiztea. Jarduera bere egunerokotasunarekin lotzea. Psikomotrizitate fina lantzea. Emozio desberdinak identifikatzea, onartzea eta adieraztea.
EDUKIAK	Kontzeptuzkoak: Argitasuna/Iluntasuna Hazia Kotoia	Prozedurazkoak: Laborategiko materialaren erabilera Landarearen hazkuntzaren behaketa Argitasuna/Iluntasuna kontzeptuen ulermena Argitasunaren garrantziaren ulermena Sentimenduen adierazpena Psimomotrizitate finaren lanketa	Jarrerazkoak: Besteen iritziekiko errespetua Besteen sentimenduekiko errespetua Materialarekiko errespetua Parte hartze aktiboa izatea Hausnarketa jarrera izatea
IRAKASLEAREN EDUKIAK	Landareen elikatze funtzioa etapa hauetan laburtu daiteke: ZURGAPENA: Disolbatuta dituen ura eta gatz mineralak sustraiek zurgatzen dituzte sustrai ileen bidez. GARRAIOA: Izerdi landugabea, hostoetaraino igotzen da. Bertan, fotosintesiaren bidez, izerdi landua eratzen da: substantzia organikoa eta ura ditu. Izerdia hostoetatik ateratzen da eta landareen organo guztietara iristen da. TRANSPIRAZIOA: Landareak, hostoetan dauden estomen bidez, gehiegizko ura kanporatzen du lurrun itxuran. FOTOSINTESIA Aireko karbono dioxidoa hostoetara iristen da. Sustraietatik jasotako ura eta gatz mineralak (izerdi landugabea), hostoetaraino iristen dira. Hostoetan klorofila dago. Sustantzia hau, hostoei kolore berdea emateaz gain, fotosintesirako beharrezkoa da. Argi-energiaren eraginez eta klorofila dela bitarteko, izerdi landugabea izerdi landua bilakatzen da. Honela, landareak karbohidrato izeneko gaiak sortzen ditu. Aldaketa hauek gertatzen diren bitartean, landareak oxigeno botatzen du airera. ARNASKETA Helburua energia lortzea da, azukreak (fotosintesiak sortutakoak) karbono dioxido eta ur bihurtuz. Eraldaketa egiteko, beharrezkoa da oxigenoa egotea. Beraz, landareak ingurunetik ondorengo osagaiak hartzen dituzte bizitzeko: Ura Sustraietako ile zurgatzaileetatik hartzen dute. Hartutako zati txiki bat bakarrik gordetzen dute. Hartutako parte gehiena hostoetako estometatik botatzen dute. Gatz mineralak Lurreko gatz mineralak uretan disolbatuta daude eta landareek sustraietako ile zurgatzaileetatik hartzen dituzte. Nitratoa, sulfatoa eta fosfatoa gatz mineralak dira. Karbono dioxidoa Landareek karbono dioxidoa behar dute. Karbono dioxidoa hostoetatik hartzen dute, hostoetako zulo mikroskopiko batzuetatik: estomak. Argia Klorofilari esker, landareek argia zurgatzen dute. Klorofila pigmentu berdea da, ondorioz argia alde berde guztietatik zurgatuko dute, hostoak, zurtoinak...
HAURREN AURRE-EZAGUTZAK	Aurre ezagutzak jasotzeko, ondorengo galderak proposatuko ditugu: Nolako eguraldia daukagu gaur? Eguraldi ilunarekin eta eguzkiarekin berdin sentitzen zarete? Zein emozio transmititzen dizkizue eguzkiak eta argitasunak? Eta euriak eta iluntasunak? Zer behar du haziak hazteko? Kaxa barruko hazia haziko al da? Zergatik? Zer gertatuko da zulodun kaxako haziarekin? Haziko da? Norantz? Guk ere behar al dugu argia hazteko?
BALIABIDE MATERIALAK	Plastikozko edalontzi gardenak Ura Dilistak Kotoia Zulodun kaxa Kaxa edo armairu iluna
ESPERIMENTUAREN AZALPENA	3 jogurt pototan dilistak jarriko ditugu kotoitan sartuta. Ondoren ura botako diegu. Poto bat argitan utziko dugu. Beste poto bat armairuan edo kaxa ilun batean sartuko dugu. Azken potoa zulodun kaxan sartuko dugu.
METODOLOGIA	Esperimentu honetan metodo zientifikoa erabiliko dugu. Metodo honek, ondorengo puntuak jarraituko ditu: Behaketa eta azalpena: Haurrei esperimentuan zehar erabiliko ditugun material ezberdinak aurkeztuko dizkiegu. Horretarako galderak egingo ditugu, ea zenbateraino ezagutzen duten material hori eta zein erabilpen ematen dieten jakiteko. Hipotesiak: Egingo dugun esperimentua azaldu ondoren, haurrak hipotesiak egitera bultzatuko ditugu, horrelako galderak eginez: Zer behar du haziak hazteko? Kaxa barruko hazia haziko al da? Zergatik? Haurrek emandako hipotesi hauekin taula bat osatuko dugu, oso grafikoa, erraz ulertzeko. Esperimentazioa: Esperimentuari ekingo diogu. Haurrek egingo dute esperimentua, hiruko taldeak osatuko ditugu, guztiek parte har dezaten. Analisia eta ondorioak: Esperimentua egin ondoren, aurretik emandako hipotesiak aztertuko ditugu. Ez da momentuan aztertu dezakegun esperimentua, egunero egingo dugu behaketa eta eman diren aldaketak aipatuko ditugu. Esperimentuan gertatutakoa beraien egunerokotasuneko gertakariekin lotzen saiatuko gara. Adibidez, argitasunak geure bizitzarako duen garrantzia aipatuko dugu. Azken teoria: Analizatutakoa eta ondorioztatutakoa esaldi batean borobilduko dugu haurrek ondo ulertu dutela ziurtatzeko. Adib: Esperimentu honekin frogatu duguna zera da; Izaki bizidunok argitasuna beharrezkoa dugula bizitzeko.
JARDUERAREN EBALUAZIOA	Esperimentua ulertu duten eta beraien egunerokotasunarekin loturak egin dituzten ikusteko, esperimentuaren amaieran marrazki bat egiteko eskatuko diegu haurrei. Hiru zutabetan banatutako paper bat banatuko diegu. Lehenengo zutabean, kaxa barruko hazia nola haziko den marraztuko dute. Bigarren zutabean, eguzkipean egon den hazia nola hazi den marraztuko dute eta hirugarren zutabean, berriz, zulodun kaxakoa nola hazi den marraztuko dute.

IZENBURUA	6.4. GRABITATEA
HELBURU OROKORRAK	Nortasuna eta Autonomia Pertsonala Gorputza kontrolatzen aurrera egitea, zentzumen-pertzepzioa garatzeko eta tonua, oreka eta mugimenduaren koordinazioa inguruko ezaugarrietara egokitzeko. Eginkizun errazak gauzatzeko edo arazoak konpontzeko, norberaren ekintzaren plangintza egitea eta ekintza sekuentziatzea; frustrazio txikiak onartzea, aurkezten zaizkion zailtasunak gainditzera daraman jarrera adieraztea, eta besteengan beharrezko lankidetza bilatzea. Ingurune Sozial eta Fisikoaren Ezaguera BIngurune fisikoa, naturala eta soziala modu aktiboan aztertzea eta esploratzea, eta ingurune horiek ezagutzeko interesa erakustea, ingurune horietako kide diren sentipena garatzeko eta haietara nolabaiteko segurtasunez eta autonomiaz moldatzeko. Ingurune fisikoa ikertzea eta bertako zenbait elementuren ezaugarriak identifikatzea, haietan jarduteko eta haietan eraldaketak sortzeko gaitasuna garatze aldera. Elementuen eta bildumen tasunak identifikatzea eta taldekatze-, sailkatze-, ordenatze- eta kuantifikatze-harremanak ezartzea, pentsamendu logiko-matematikoa garatzeko eta horren adierazpideak ikasten hasteko. Naturako animaliak, landareak, elementuak eta fenomenoak aztertzea eta ezagutzea, eta haiei buruzko saiakuntzak egitea eta hitz egitea, ingurune naturalaren gaineko interesa erakusteko eta jakin-mina eta errespetua garatzeko. Ingurune naturaleko oinarrizko osagaiak eta haien zenbait harreman, aldaketa eta eraldaketa ezagutzea eta aintzat hartzea, haiek babesteko zaintza, errespetua eta erantzukizuna garatzeko. Komunikazioa eta Errepresentazioa Hizkuntza, ideiak eta sentimenduak adierazteko asmoz, komunikatzeko, irudikatzeko, ikasteko eta gozatzeko tresna gisa erabiltzea. Arian-arian, ahozko hizkera norberaren jokabidea eta bizikidetza arautzeko erabiltzea, eta horretarako garrantzitsua dela ohartzea.
HELBURUAK DIDAKTIKOAK	Lurraren erakarpen indarraz jabetzea Grabitatearen kontzientzia hartzea Psikomotrizitate fina lantzea.
EDUKIAK	Kontzeptuzkoak: Grabitatea Mugimendua eta abiadura Norabidea	Prozedurazkoak Materialaren erabilera Grabitatearen garrantziaren ulermena Psimomotrizitate finaren lanketa	Jarrerazkoak: Besteen iritzi eta txandekiko errespetua Materialarekiko errespetua Parte hartze aktiboa izatea Hausnarketa jarrera izatea
IRAKASLEAREN EDUKIAK	Grabitatea: GRABITATEA: Grabitatea, grabitazioak masadun gorputzetan eragindako erakarpen indarra da.solbatuta ustrai ileen bidez. GRABITAZIOA: Materiaz osatutako gorputzek euren artean duten erakarpena da. Eguneroko bizitzan nabaritzen dugu, gorputzetan pisua sortzen baitu. Grabitazioak mantentzen ditu Lurra eta beste planetak orbitan Eguzkiaren inguruan, Ilargia Lurraren inguruan, itsasaldiak sortzen ditu, izar eta planeten barnealdea berotzen du eta beste hainbat fenomeno natural eragiten ditu. Fisika modernoak erlatibitatearen teoria orokorra erabiliz deskribatzen du grabitazioa, baino Isaac Newtonen Grabitazio Unibertsalaren legeak hurbilketa egokia ematen du gehienetan. ABIADURA: Abiadura edo lastertasuna denbora unitateko desplazamendua da, fisika klasikoan. Orokorrean v ikurrarekin adierazten da. Esan beharra dago, gorputzen mugimenduak ez duela zertan zuzena izan behar, beraz, denborarekiko posizio aldaketaz ari gara. Honek abiadura bektore bat dela esaten digu. Kontuan euki behar da, beti ere, erreferentzia-sistema batekiko abiadura esan nahi dela. Abiadura oro (Erlatibitate bereziak deskribatutako c izan ezik) erlatiboa baita erreferentzia-sistemari dagokionez. AZELERAZIOA: Fisika klasikoan, azelerazioa denborarekiko abiadurak pairatzen duen aldaketa da. Dakigunez, abiaduraren aldaketa edozein norabidetan gerta daiteke. Hori zehazteko bektorea dela esaten da. MARRUSKADURA: Marruskadura edo marruskadura indarra kontaktuan dauden bi gainazal elkarrekiko mugitzen direnean, mugimendu horren aurkako erresistentzia gisa sortzen den indarra da. Kontaktu gainazalek duten inperfekzio mikroskopikoen erruz sortzen da. Marruskadurak energia xahutzen du, energia zinetikoa bero bihurtuz. NORABIDEA: Gorputz batek higitzen denean egiten duen bide edo lerroa
HAURREN AURRE-EZAGUTZAK	Aurre ezagutzak jasotzeko, ondorengo galderak proposatuko ditugu: Zer gertatzen da tenis pilota bat airean askatzen badugu? Norantz erortzen da? Erori liteke gorantz? Zer gertatuko da bolatxoa askatzen badugu hodi horietako bakoitzean? Zuek ere “indar” berberak erakartzen zaituztete? Zein hoditxotik ateratzen da azkarrago? Gustatzen al zaizue grabitate indarra? Jolastu al duzu inoiz hasi esker? Txirristan, adibidez?
BALIABIDE MATERIALAK	Kartoizko kaxa bat Sukaldeko musuzapien hodiak Bolatxo bat Teniseko pilota bat
ESPERIMENTUAREN AZALPENA	Teniseko pilota bat askatuko da eta nola erortzen den behatu. Prestatutako kaxa bat atera eta pilotatxo bat hodi batetik botatzeko imintzioa egingo da. Haurrei gertatu denari buruzko hipotesiak egiteko eskatuko zaie. Ondoren, pilotatxoa bota egingo da eta zer gertatzen den ikusi. Azkenik, kaxa bana emango zaio talde bakoitzari eta esperimentua beraien kabuz egiten utziko zaie.
METODOLOGIA	Esperimentu honetan metodo zientifikoa erabiliko dugu. Metodo honek, ondorengo puntuak jarraituko ditu: Behaketa eta azalpena: Haurrei esperimentua eta erabiliko ditugun materialak aurkeztuko dizkiegu. Hipotesiak: Egingo dugun esperimentua azaldu ondoren, haurrak hipotesiak egitera bultzatuko ditugu, horrelako galderak eginez: Zer gertatuko da pilotatxoarekin? Zein zulotik aterako da? Zergatik ateratzen da zulo batetik bestetik baino azkarrago? Haurrek emandako hipotesi hauekin taula bat osatuko dugu, oso grafikoa, erraz ulertzeko. Esperimentazioa: Esperimentuari ekingo diogu. Haurrek egingo dute esperimentua. Kaxa bat baino gehiago sortuko ditugu, inklinazio ezberdineko hodiekin. Taldeka bilduko ditugu kaxen bueltan. Analisia eta ondorioak: Esperimentua egin ondoren, aurretik emandako hipotesiak aztertuko ditugu. Azken teoria: Analizatutakoa eta ondorioztatutakoa esaldi batean borobilduko dugu haurrek ondo ulertu dutela ziurtatzeko. Adib: Esperimentu honekin frogatu duguna zera da; Izaki bizidunok argitasuna beharrezkoa dugula bizitzeko.
JARDUERAREN EBALUAZIOA	Behaketa bidezko ebaluazioa egingo dugu. Ikasleei esperimentatzeko tartea eman ondoren, irakaslea banan banan egongo da talde bakoitzarekin eta haurrei gertatzen denari buruzko azalpen praktikoak eskatuko dizkie. Hau da, “hemendik botatzen baduzu, zein zulotatik irtengo da pilota?” bezalako galderak egingo dizkie. Haur guztien hipotesiak zuzenak direla frogatuko du eta ezezko kasuetan ezezkoaren zergatia aurkitzen saiatuko da.

IZENBURUA	6.5. URTAROEN MEMORY-A
HELBURU OROKORRAK	Nortasuna eta Autonomia Pertsonala Gauzei ekitea, norberaren ekintza planifikatu eta sekuentziatzea, zeregin errazak edo eguneroko bizitzako arazoak konpontzeko: frustrazio txikiak onartzea eta planteatzen diren zailtasunak gainditzeko jarrera erakustea, besteengan behar duen laguntza bilatuz. Norberaren jokabidea beste neska-mutilen eta helduen behar, eskari eta adierazpenetara egokitzea, eta besteen jokabidean eragina izatea menpekotasun edo nagusitasun jarrerak baztertuz eta laguntza eta elkarlan jarrera eta ohiturak landuz. Ingurune Sozial eta Fisikoaren Ezaguera Bere inguru fisiko eta soziala behatu eta aztertzea, jasotako edo hautemandako informazioaren arabera ekintza planifikatu eta ordenatuz, bere eraginak ikusiz eta bere jokabidea eta beronen ondorioen arteko erlazioa ezarriz. Inguru fisikoaren ezaugarriak eta inguru horretan dauden bizitza formen artean erlazio batzuk ezartzea. Inguruaren elementuak dituzten aldaketak behatzea; hauetan eragina duten faktore batzuk ezagutzea. Inguru fisiko eta sozialarekiko interesa eta jakin mina erakustea, bertan ematen diren gertaera garrantzitsuenei buruzko galderak, interpretazioak eta iritziak emanez, bat-batekotasuna eta originaltasuna garatuz. Komunikazioa eta Errepresentazioa Sentimendu, nahi eta ideiak adieraztea ahozko mintzairaren bidez, pixkanaka ohizko komunikazio testuinguru eta egoera desberdinetara eta solaskide desberdinetara egokituz. Errepresentazio eta espresiorako forma desberdinen teknika eta oinarrizko baliabideak erabiltzea bere posibilitate komunikatiboak zabaltzeko. Hizkuntza mezuetako eta hizkuntza bidezkoak ez diren seinaleetako arauak erabiltzea komunikazio egoera desberdinetan, bere mezuen esanahia indartzeko eta jasotzen dituenei zentzua emateko.
HELBURUAK DIDAKTIKOAK	Urtaro ezberdinak identifikatzea Urtaro bakoitzari dagozkion elementuak identifikatzea Urtaro batetik bestera ematen diren aldaketak ulertzen hastea Psikomotrizitate fina lantzea Jarduera bere egunerokotasunarekin lotzea
EDUKIAK	Kontzeptuzkoak: Udaberria, uda, udazkena eta negua Hostoa, gaztaina, kalabaza, pinaburua Lorea, tximeleta Beroa, eguzkia, hondartza, bainu jantzia Hotza, elurra, eskiak, gorroa	Prozedurazkoak: Materialaren erabilera, psikomotrizitate fina landuz Urtaro ezberdinen arteko konparaketa Urtaro bakoitzari dagozkion elementuen ulermena	Jarrerazkoak: Besteen iritziekiko errespetua Materialarekiko errespetua Parte hartze aktiboa izatea Hausnarketa jarrera izatea
IRAKASLEAREN EDUKIAK	Lurraren translazio mugimendua Translazio-mugimendua Lurrak Eguzkiaren inguruan egiten duen mugimendua da. Horretarako, 365 egun, 6 ordu eta 9 minutu behar ditu Lurrak eta denbora horri urte esaten zaio. Lurrak ibilbide horretan egiten duen orbita ez da zirkularra, elipse-forma du; beraz, urtean zehar Lurretik Eguzkira dagoen distantzia aldatu egiten da: laburrena urtarrilaren hasierakoa da eta perihelio izena du, 147 milioi km-rekin; luzeenak afelio du izena eta 152 milioi km-koa da. Translazio-mugimenduaren eta Lurreko ardatzaren kokapen makurraren ondorio nagusiak urtaroak dira: udaberria, uda, udazkena eta negua. Urtaro horiek ez datoz bat Ipar eta Hego hemisferioetan. Bestetik, makurdura horrek egunen eta gauen iraupen desberdinak ere sortzen ditu. Beraz, iraupen luzeenak eta laburrenak ekainaren 22 eta abenduaren 22 inguruko solstizioetan gertatzen dira. Era berean, beste bi unetan ere egunaren eta gauaren iraupena berbera da: irailaren 23 eta martxoaren 21 inguruko ekinozioak dira. Egun horien artean garatzen dira urtaroak: udaberria, uda, udazkena eta negua. Ipar hemisferioan, ekainaren 22ko solstizioa udaren hasierari dagokio. Hego hemisferioan, aldiz, urteko egunik laburrena da egun hori, eta orduan hasten da negua. Udaberriko eta udazkeneko ekinozioetan egunek bi hemisferioetan berdin irauten dute.
HAURREN AURRE-EZAGUTZAK	Aurre ezagutzak jasotzeko, ondorengo galderak proposatuko ditugu: Zer aurki dezakegu kalean udazkenean? Eta udaberrian? Eta udan? Eta neguan? Nora joan gaitezke udan? Eta neguan? Zer jaten dugu udan? Zer jan dezakegu udazkenean? Zer jantziko dugu neguan?
BALIABIDE MATERIALAK	Memoryko fitxak
ESPERIMENTUAREN AZALPENA	Urtaro ezberdinei dagokien marrazkiak dituen memory jolasa izango dugu. Txartel guztiak buruz behera jarriko ditugu eta, haurrak, banaka, bi txartelei bira emango die. Berdinak badira, zein urtarori dagokien eta zer elementu diren azalduko dute.
METODOLOGIA	Esperimentu honetan metodo zientifikoa erabiliko dugu. Metodo honek, ondorengo puntuak jarraituko ditu: Behaketa eta azalpena: Haurrei jardueran erabiliko dugun materiala erakutsiko diegu. Horretarako galderak egingo ditugu, ea zenbateraino ezagutzen duten material hori jakiteko. Hipotesiak: Egingo dugun jolasa azaldu ondoren, haurrak hipotesiak egitera bultzatuko ditugu, horrelako galderak eginez: Udazkenean zer gertatzen da? Zer janzten dugu neguan? Eta udan? Haurrek emandako hipotesi hauekin taula bat osatuko dugu, oso grafikoa, erraz ulertzeko. Esperimentazioa: Jolasari ekingo diogu. Txartel guztiak buruz behera jarriko ditugu lurrean. Haurrek, banaka, bi txartel altxatuko dituzte. Berdinak badira, zein urtarotakoak diren eta zer diren azalduko dute eta guztion artean horri buruz hitz egingo dugu. Analisia eta ondorioak: Jolasten ari garen bitartean, guztion artean aztertuko ditugu haurrek emandako erantzunak. Azken teoria: Analizatutakoa eta ondorioztatutakoa esaldi batean borobilduko dugu haurrek ondo ulertu dutela ziurtatzeko. Adib: Jolas honen bidez ikusi dezakegu urtaro bakoitzak bere ezaugarriak dituela.
JARDUERAREN EBALUAZIOA	Esperimentua ulertu duten eta beraien egunerokotasunarekin loturak egin dituzten ikusteko, esperimentuaren amaieran marrazki bat egiteko eskatuko diegu haurrei.

IZENBURUA	6.6. GASEZKO KOHETEA
HELBURU OROKORRAK	Nortasuna eta Autonomia Pertsonala Eguneroko bizitzako arazoak konpontzeko ohiko jarduerak eta lan errazak gero eta modu autonomoagoan egitea, nork bere buruarekiko konfiantza eta ekimen-gaitasuna areagotzeko. Haurrak ingurukoengandik bestelakoa dela ikustea eta nork bere buruaren irudi benetakoa eta positiboa eratzea, autoestimuko eta autonomia pertsonaleko sentimenduak gara ditzan. Ongizate emozionalari eta fisikoari loturiko ohiturak eta jarrerak barneratzen aurrera egitea, bere segurtasun pertsonala sendotzeko eta eguneroko egoerez gozatzeko. Ingurune Sozial eta Fisikoaren Ezaguera Ingurune fisikoa ikertzea eta bertako zenbait elementuren ezaugarriak identifikatzea, haietan jarduteko eta haietan eraldaketak sortzeko gaitasuna garatze aldera. Naturako animaliak, landareak, elementuak eta fenomenoak aztertzea eta ezagutzea, eta haiei buruzko saiakuntzak egitea eta hitz egitea, ingurune naturalaren gaineko interesa erakusteko eta jakin-mina eta errespetua garatzeko. Ingurune fisikoa, naturala eta soziala modu aktiboan aztertzea eta esploratzea, eta ingurune horiek ezagutzeko interesa erakustea, ingurune horietako kide diren sentipena garatzeko eta haietara nolabaiteko segurtasunez eta autonomiaz moldatzeko. Portaera sozialeko oinarrizko arauak arian-arian barneratzea, eta beren jokabidea arau horietara egokitzea, gero eta modu orekatuagoan eta hobean. Elementuen eta bildumen tasunak identifikatzea eta taldekatze, sailkatze, ordenatze eta kuantifikatze harremanak ezartzea, pentsamendu logiko matematikoa garatzeko eta horren adierazpideak ikasten hasteko. Komunikazioa eta Errepresentazioa Gorputz, plastika, musika eta teknologia hizkuntzekin saiakuntzak egitea, haiekiko interesa erakustea eta erabiltzea, hartara, bai egoerak, bizipenak, beharrak eta inguruko elementuak adierazteko, bai eragin estetikoak eragiteko eta gozatzeko ere. Beste haurren eta pertsona helduen mezuak ulertzea era askotariko hizkuntza-testuinguruetan; eta harreman horiek zuzentzen dituzten arauak ezagutzea, komunikazio-asmoak egoki interpretatzeko. Hizkuntza, ideiak eta sentimenduak adierazteko asmoz, komunikatzeko, irudikatzeko, ikasteko eta gozatzeko tresna gisa erabiltzea. Arian-arian, ahozko hizkera norberaren jokabidea eta bizikidetza arautzeko erabiltzea, eta horretarako garrantzitsua dela ohartzea.
HELBURUAK DIDAKTIKOAK	Distantzia kontzeptura hurbiltzea. Gertu eta urruti kontzeptuak lantzea. Jarduera eta kontzeptuak haien egunerokotasunarekin lotzea.
EDUKIAK	Kontzeptuzkoak: Distantzia Gertu/ Urruti Ilargia Kohetea Gasa	Prozedurazkoak: Laborategiko materialaren erabilera Distantzia ezberdinen ausnarketa Urruti eta gertu kontzeptuen ulermena Distantzia kontzeptuaren ezagutza	Jarrerazkoak: Talde arauekiko errespetua Materialarekiko errespetua Jarduerarekiko errespetu eta begirunea izatea Parte hartze aktiboa izatea Hausnarketa jarrera izatea Ahozko komunikazio egoeretan parte hartzeko interesa
IRAKASLEAREN EDUKIAK	Pastila eferbeszentea urarekin nahastean, gasezko burbuila ugari sortzen dira. Burbuilak behera joan beharrean goruntz egiten dute ura baino arinagoak direlako. Goia jotzean burbuilak lehertu egiten dira eta askatutako gasak, potoaren paretetan kanporako presioa egiten du. Puzgarri batean aireak ere presioa egiten du baina puzgarria zabaldu egiten da, baina kasu honetan potea ezin da zabaldu, eta gasak norabait atera behar du. Beraz, nonbaitetik atera behar du gasak, eta kasu honetan, potoaren tapa, indarrez ateratzen da. Ur eta gas guztia inadarrez ateratzen dira, potoa eta guk egindako kohetea goruntz jaurtikiaz. Gertaera hau akzio-erreakzio legeari dagokio. Akzioa kohetetik kanporatua izan den gasa da. Erreakzioa berriz kontrako zentzuan jaurtikia izan den kohetea. Hau da, akzio bakoitzean, erreakzio baliokide edo kontrako bat dago. Kohetea gasaren kontrako norabidean mugitu da, eta gasa geroz eta azkarrago kanporatua izan, azkarrago izango da kohetea bultzatua kontrako norabidean.
HAURREN AURRE-EZAGUTZAK	Aurre ezagutzak jasotzeko, ondorengo galderak proposatuko ditugu: Ilargiari buruz zer dakizue? Urruti edo gertu dago ilargia? Ilargira bidaiatu daiteke? Nola?
BALIABIDE MATERIALAK	Jogurt edangarri potoak Ura Pastila eferbeszenteak Kartulina Zelo Margoak Gometxak Betaurrekoak
ESPERIMENTUAREN AZALPENA	Kohetearen eraikuntza Kartulinetan koehetaren plantillak banatuko ditugu. Plantilla hauek dekoratu egingo ditugu, margoak eta gometxak erabiliz. Jarraian zatiak moztu eta zeloarekin kohetearen piezak lotuko ditugu koehetea osatuz. Ondoren jarraitu beharreko pausoak doaz: Aireratzea: Babesteko betaurrekoak jarri Potoari tapoia kendu Heren bat urez bete ADI! Datozen pausuak azkar egin behar dira! Pastila erdi bat bota ontzian Tapoia irmoki itxi Kohetea buruz behera jarri, tapoia lurraren kontra dagüela. Guk sortu dugun kohetearekin estaliko dugu potoa. Atzera pausoak ema eta itxaron. Kohetea aireratuko da!
METODOLOGIA	Esperimentu honetan metodo zientifikoa erabiliko dugu. Metodo honek, ondorengo puntuak jarraituko ditu: Behaketa eta azalpena: Haurrei esperimentuan zehar erabiliko ditugun material ezberdinak aurkeztuko dizkiegu. Horretarako galderak egingo ditugu, ea zenbateraino ezagutzen duten material hori eta zein erabilpen ematen dieten jakiteko. Hipotesiak: Egingo dugun esperimentua azaldu ondoren, haurrak hipotesiak egitera bultzatuko ditugu, horrelako galderak eginez: Zer gertatuko da kohetearekin? Ilargiraino iritsiko al da? Zergatik? Esperimentazioa: Esperimentuari ekingo diogu. Haur guztiek egingo dute haien kohetea, eta gero, behin prest daudela eskulanak, jaurtitzeko garaian taldeka egingo dituko txandak, kohetea ondo ixteko irakaslearen laguntza behar izaten baita eta zatia hau azkar egin behar delako. Analisia eta ondorioak: Esperimentua egin ondoren, aurretik emandako hipotesiak aztertuko ditugu. Bertan konparaketak egin daitezke, ea urruti edo gertura egin duten saltoa koheteek, baten bat ez bada aireratu, zergatiak ausnartuko ditugu. Azken teoria: Analizatutakoa eta ondorioztatutakoa esaldi batean borobilduko dugu haurrek ondo ulertu dutela ziurtatzeko. Adib: Burbuilak gasez osatuak daude eta hauek lehertzean gas honek tokia behar du eta toki bila egiten duen indarrak gure koheteak airera bidali ditu.
JARDUERAREN EBALUAZIOA	Esperimentua ulertu duten eta beraien egunerokotasunarekin loturak egin dituzten ikusteko, behaketaren bidez honelakoak ebaluatuko ditugu: Aktiboki parte hartu dute jardueran Jakinmina sortarazi die jarduerak Arretaz entzun dituzten azalpenak Jarduera ulertu duten

IZENBURUA	6.7. GAUA ETA EGUNA
HELBURU OROKORRAK	Nortasuna eta Autonomia Pertsonala Errespetuzko, laguntzako eta elkarlanerako jarrerak eta ohiturak garatzea, bere jokabidea besteen beharretara eta eskakizunetara egokitzeko; eta mendetasun edo nagusitasun jarrerarik ez izatea. Eginkizun errazak gauzatzeko edo arazoak konpontzeko, norberaren ekintzaren plangintza egitea eta ekintza sekuentziatzea; frustrazio txikiak onartzea, aurkezten zaizkion zailtasunak gainditzera daraman jarrera adieraztea, eta besteengan beharrezko lankidetza bilatzea. Estrategiak garatzea, afektu, jolas, elikadura, mugimendu, azterketa, higiene, osasun eta segurtasuneko oinarrizko beharrak gero eta modu autonomoagoan bete ditzan; eta izandako lorpenekin pozik dagoela adieraztea. Ingurune Sozial eta Fisikoaren Ezaguera Ingurune fisikoa, naturala eta soziala modu aktiboan aztertzea eta esploratzea, eta ingurune horiek ezagutzeko interesa erakustea, ingurune horietako kide diren sentipena garatzeko eta haietara nolabaiteko segurtasunez eta autonomiaz moldatzeko. Naturako animaliak, landareak, elementuak eta fenomenoak aztertzea eta ezagutzea, eta haiei buruzko saiakuntzak egitea eta hitz egitea, ingurune naturalaren gaineko interesa erakusteko eta jakin mina eta errespetua garatzeko. Beren esperientziaren hurbileko hainbat gizarte-talde, haien zenbait ezaugarri, ekoizpen kultural, balio eta bizimodu identifikatzea eta haiek ezagutzera hurbiltzea, konfiantza-, errespetu- eta estimazio-jarrerak sortze aldera. Portaera sozialeko oinarrizko arauak arian-arian barneratzea, eta beren jokabidea arau horietara egokitzea, gero eta modu orekatuagoan eta hobean. Komunikazioa eta Errepresentazioa Hizkuntza, ideiak eta sentimenduak adierazteko asmoz, komunikatzeko, irudikatzeko, ikasteko eta gozatzeko tresna gisa erabiltzea. Hizkuntza horiez guztiez jabetzea pixkanaka, beharrak, lehentasunak, sentimenduak, esperientziak eta errealitatearen errepresentazioak adierazteko. Beste haurren eta pertsona helduen mezuak ulertzea era askotariko hizkuntza testuinguruetan; eta harreman horiek zuzentzen dituzten arauak ezagutzea, komunikazio-asmoak egoki interpretatzeko.
HELBURUAK DIDAKTIKOAK	Eguzkiaren posizio desberdinez jabetzea. Posizio hauen ondorioak ulertzea. Gaua eta eguneko elementu adierazgarrienak identifikatzea. Jarduera eta kontzeptuak haien egunerokotasunarekin lotzea. Gaua eta eguna zergatik geratzen diren arrazoiei hurbilketa bat egitea.
EDUKIAK	Kontzeptuzkoak: Ilargia eta Eguzkia. Egun baten faseak: eguna eta gaua. Iluntasuna eta argitasuna.	Prozedurazkoak: Lurralde desberdinen bereizketa. Gaua eta eguna kontzeptuen ulermena.	Jarrerazkoak: Kontzeptu berriekiko egokitasuna. Materialarekiko errespetua. Gelako kideen iritzi desberdinekiko errespetua. Jarduerarekiko parte hartze aktiboa izatea. Jardueraren aurrean hausnarketa jarrera izatea. Ahozko komunikazio lantzeko egoerak sortzea eta haurren parte hartzea sustatzea.
IRAKASLEAREN EDUKIAK	Bertan landuko dena azaltzeko honako edukiak behar ditu irakasleak:Izarrak: EGUZKIA Berezko argia duen astroa da izarra. Izarren barruan energia handia sortzen da eta hori argi eta bero moduan irteten da kanpoaldera. Gertuen dugun izarra Eguzkia da, hidrogeno eta helioz osatutako gas bola erraldoia da. Eguzkia, orain dela 5.000miloi urte jaio zen eta bizitzaren erdia igaro duela esaten da. Honen berotasun, argi eta energiari esker bizi gara gu, gizakiok eta gainerako bizidunak Lur planetan. Lurra baino 1.300.000 aldiz handiagoa da Eguzkia. Eguzkia, Esne-bideko beste izarren artean, handiagoa eta distiratsuagoa da. Izarren arteko distantziak oso handiak dira eta gugandik oso urrun daude. Distantzia hauek neurtzeko argi-urtea erabiltzen da, argiak espazioan urtebetean egiten duen distantzia da. Traslazio mugimendua: GAUA eta EGUNA Lurrak bere ardatzaren inguruan mendebaldetik ekialderantz egiten du bira errotazio-mugimenduaren ondorioz. Lurraren errotazio-ardatza okertuta dago . Lurra ia esfera bat denez, planetaren zati batek Eguzkiaren argia hartzen duenean, bestea ilunpetan geratzen da; gune horretan gaua da. Eguzkiaren argia jasotzen duen aldean, berriz, eguna da. Lurrak bere ardatzaren inguruan bira oso bat (360º) emateko behar duen denbora-tarteari eguna esaten zaio. Egun bat 24 zatitan banatzen da eta zati horietako bakoitzari ordu esaten zaio. Zehatzago esanda, egun batek 23 ordu, 56 minutu eta 4 segundo ditu. Ordua, Lurreko tokian tokiko kokapenaren arabera, aldatu egiten da. Inguru bakoitzean zer ordu den jakiteko Lurra 24 ordu-eremutan banatzen da. ILARGIA: ilargia, Lurrak duen satelite bakarra da. Satelitea den heinean, honek ez du argirik eta Eguzkitik jasotzen duena islatzen du. Ilargian ez dago ez urik eta ezta atmosferarik ere, ondorioz ezinezkoa da bertan bizitzarik izatea. Lurrak bezalaxe, bi mugimendu egiten ditu honek ere: errotazioa ( bere buruaren baitan egiten duena) eta translazioa ( Lurraren inguruan ematen duena). Errotazio mugimendua egiteko ilargiak 29 egun eta erdi irauten du eta Lurraren inguruko translazioa egiteko ere 29 egun eta erdi behar ditu. Hori dela eta, Lurretik Ilargiaren alde bera ikusten dugu beti, nahiz eta ilargiaren zatiak ikusi. Eguzkiak Ilargiko alde desberdinak argitzen ditu, badirudi Ilargiaren forma aldatu egiten dela. Forma desberdin horiei Ilargiaren aldiak deitzen zaie eta hauek dira: Ilbetea: Ilargia Eguzkiaren kontrako aldean jartzen da, erabat argiztaturiko aldean, Lurraren aurrez aurre. Momentu honetan ilargi osoa ikusten dugu. Ilbehera: Lurretik, Eguzkiak argitutako erdia soilik ikusten dugu, ilgoran ikusten denaren kontrakoa. Ilargiak C letraren antza du egoera honetan. Ilberria: Ilargia Lurraren eta Eguzkiaren artean dago. Argitutako aldea Lurraren kontrako aldea da, horregatik ez dugu ilargirik ikusten. Ilgora: Lurretik, Eguzkiak argitutako Ilargiaren erdia soilik ikusten dugu. Ilargiak D letraren antza du.
HAURREN AURRE-EZAGUTZAK	Aurre ezagutzak jasotzeko, ondorengo galderak proposatuko ditugu: Orain zer da? Eguna ala gaua? Badakizue zergatik izango den? Eguna denean, nola egoten da zerua?zer ikus dezakegu zeruan? Eta gaua denean, nola dago zerua? Zer ikusten dugu gauez zeruan? Ze ekintza egiten ditugu eguna denean? Eta gaua denean? Denok batera izaten al dugu eguna? Eta gaua? Guk eguna dugunean, beste lurralde batean bizi denak ere eguzkia ikusten al du?
BALIABIDE MATERIALAK	Eguzkia irudikatzeko argia. Lurralde desberdinak irudikatzen dituen irudiak. Plastikozko poltsa bat. Lurra planeta. Ping Pong eta Tenis pilotak. Eguzki maskara. Eguzkitako betaurrekoak.
ESPERIMENTUAREN AZALPENA	Jarduera hau, gelan egingo dugu, Eureka museoko bisita egin aurretik, haurrak kontzeptu berri hauez jabetu daitezen , gaua eta egunaren desberdintasunak ulertu ditzaten, honetarako Eguzkiak duen garrantzia ulertuz. Lur planeta, eguzkia eta ilargiaren irudiak azalduko dizkiegu lehenengoz, honekin batera hauen tamainaz jabetu ahal izateko, pin-pon-eko eta teniseko pilota bat erabiliko ditugu. Bi pilota hauek, Lurra eta ilargiaren tamaina irudikatuko dute. Haurrei azalduko zaie, bakoitzak duen tamaina. Lurrarekin jarraituz, hainbat lurralde desberdin daudela esango diegu, hauetako lurralde batean gu bizi garela. Gelan dauden haur atzerritarrak nondik datozen ere azal genezake. Gu bizi garen lurraldea, Euskal Herria da, hortik planeta zulatuko bagenu, Australian agertuko ginatekeela azalduko diegu. Lur planeta, argi batekin argiztatuko dugu, argi honek eguzkia irudikatuko du. Guri argiak ematen digunean, eguna da, baina Lurraren beste alderdi batean gaua izango da, Australian esaterako. Beste lurraldeetako biztanleak ze eguneko zatitan dauden ikusiko dugu. Horrela jakingo dugu, mundu guztian batera ez dagoela beti eguzkia , gurean eguna denean, beste lurralde batzuetan gaua dela ikus dezakegu. Hau gero, haurrekin egingo dugu. Aurrez margotutako irudiak basura poltsan jarriko ditugu, haurrean Euskal Herria irudikatzen duen irudia jarriko diogu poltsari, atzean berriz, Australia irudikatzen duen irudia. Haur batek jantziko du poltsa hau, gelako argiak itzali eta eguzkia irudikatzen duen argia piztuko dugu,horretarako haur bati, eguzkia irudikatzen duen antifaz bat jantziko diogu. Eguzkia ez da mugitzen, eta eguzkia den haurra geldirik egongo da, ilargia eta Lurra soilik mugituko dira, horrela era praktiko eta “erreal” batean egingo dugu ariketa. Haurrak, Lur planeta irudikatuko du, honek errotazio mugimendua egingo du, eta honela ikusiko dugu, gu bizi garen lurraldean eguzkia denean, Australian gaua izango dela.
METODOLOGIA	Esperimentu honetan metodo zientifikoa erabiliko dugu. Metodo honek, ondorengo puntuak jarraituko ditu: Behaketa eta azalpena: Haurrei saioan zehar egingo duguna azalduko zaie. Horretarako galderak egingo ditugu. Hipotesiak: Egingo dugun saioa azaldu ondoren, haurrak hipotesiak egitera bultzatuko ditugu, horrelako galderak eginez: Eguna denean, zer ikusten dugu zeruan?gaua denean? Zergatik gertatzen ote da gaua eta eguna? Esperimentazioa: Saioan zehar haur guztiek, txandak errespetatuz izango dute galderak egiteko aukera, baita haien kezka eta azalpenak botatzeko ere. Analisia eta ondorioak: Saioaren ondoren, aurretik emandako hipotesiak aztertuko ditugu. Ondorioak eta aurre ezagutzak konparatu ditzakegu Azken teoria: Gaua eta eguna zergatik gertatzen den zehaztuko dugu, hau da; gure platenak bere ardatzarekiko bueltak ematean, zati batzuetan mugitzen ez den eguzkiak argitasuna emango dio eguna emanaz eta munduaren beste alde batzuetan, eguzkiak ematen ez duenez, gaua izango da.
JARDUERAREN EBALUAZIOA	Jarduera hau ebaluatzeko, jarduera bera erabiliko dugu. Aurrena talde handian egingo dugu, baino ebaluatzeko orduan talde txikitan banatuko ditugu haurrak, txokoetako taldeetan hain zuzen ere. Taldeko bat, eguzkia izango da eta honi begira jarriko da, lurralde desberdinak irudikatzen duen basura poltsa jantzita daramana. Honek errotazio mugimendua egingo du eta eguzkiari begira dagoenean, eguna dela azalduko du eta bizkarra ematen dionean, gaua. Hau beraiek bakarrik egingo dute, kontzeptu berri hauek barneratu dituzten ikusteko.

IZENBURUA	6.8. EUREKA! Zeintzia museoa. Planetarium txikia.
HELBURU OROKORRAK	Nortasuna eta Autonomia Pertsonala Eguneroko bizitzako arazoak konpontzeko ohiko jarduerak eta lan errazak gero eta modu autonomoagoan egitea, nork bere buruarekiko konfiantza eta ekimen-gaitasuna areagotzeko. Norberaren jokabidea beste neska-mutilen eta helduen behar, eskari eta adierazpenetara egokitzea, eta besteen jokabidean eragina izatea menpekotasun edo nagusitasun jarrerak baztertuz eta laguntza eta elkarlan jarrera eta ohiturak landuz. Estrategiak garatzea, afektu, jolas, elikadura, mugimendu, azterketa, higiene, osasun eta segurtasuneko oinarrizko beharrak gero eta modu autonomoagoan bete ditzan; eta izandako lorpenekin pozik dagoela adieraztea. Ingurune Sozial eta Fisikoaren Ezaguera Ingurune fisikoa, naturala eta soziala modu aktiboan aztertzea eta esploratzea, eta ingurune horiek ezagutzeko interesa erakustea, ingurune horietako kide diren sentipena garatzeko eta haietara nolabaiteko segurtasunez eta autonomiaz moldatzeko. Portaera sozialeko oinarrizko arauak arian-arian barneratzea, eta beren jokabidea arau horietara egokitzea, gero eta modu orekatuagoan eta hobean. Beren esperientziaren hurbileko hainbat gizarte-talde, haien zenbait ezaugarri, ekoizpen kultural, balio eta bizimodu identifikatzea eta haiek ezagutzera hurbiltzea, konfiantza-, errespetu- eta estimazio-jarrerak sortze aldera. Ingurune fisikoa ikertzea eta bertako zenbait elementuren ezaugarriak identifikatzea, haietan jarduteko eta haietan eraldaketak sortzeko gaitasuna garatze aldera. Komunikazioa eta Errepresentazioa Hizkuntza, ideiak eta sentimenduak adierazteko asmoz, komunikatzeko, irudikatzeko, ikasteko eta gozatzeko tresna gisa erabiltzea. Plastikako, ikus-entzunezko, teknologiako, antzerkiko, musikako eta gorputzaren inguruko ekoizpenetan modu sortzailean parte hartzea hainbat teknika erabiliz, komunikazio-aukerak zabaltzeko eta kultura-egitea ulertzen hasteko. Beste haurren eta pertsona helduen mezuak ulertzea era askotariko hizkuntza testuinguruetan; eta harreman horiek zuzentzen dituzten arauak ezagutzea, komunikazio-asmoak egoki interpretatzeko.
HELBURUAK DIDAKTIKOAK	Planetarium txikiaren behaketa eta esplorazioa ikusminez egitea. Gaua eta eguneko elementu adierazgarrienak identifikatzea. Jarduera eta kontzeptuak haien egunerokotasunarekin lotzea. Gaua eta eguna zergatik geratzen diren arrazoiei hurbilketa bat egitea. Bere ikuspuntuak eta saioan zehar planteatzen diren kontuen gaineko ekarpen pertsonalak bultzatzea.
EDUKIAK	Kontzeptuzkoak: Objektu zerutiarrak: Ilargia eta Eguzkia Egunak egituratzen dituzten atalen bereizketa: eguna eta gaua. Saioan ikusitakoaren eta bere esperientziaren arteko erlazioa. instalazioen erabilera	Prozedurazkoak: Museoko Kontzeptu ezberdinen hausnarketa Gaua eta eguna kontzeptuen ulermena	Jarrerazkoak: Egoerarekiko egokitasuna eta moldakaiztasuna. Materialarekiko errespetua Beste kideen iritziekiko eta erabiliko den materialekiko errespetua. Jarduerarekiko errespetu eta begirunea izatea Parte hartze aktiboa izatea Hausnarketa jarrera izatea Ahozko komunikazio egoeretan parte hartzeko interesa
IRAKASLEAREN EDUKIAK	Bertan landuko dena zalzteko honako edukiak behar ditu irakasleak:Izarrak: EGUZKIA Berezko argia duen astroa da izarra. Izarren barruan energia handia sortzen da eta hori argi eta bero moduan irteten da kanpoaldera. Gertuen dugun izarra Eguzkia da, hidrogeno eta helioz osatutako gas bola erraldoia da. Eguzkia, orain dela 5.000miloi urte jaio zen eta bizitzaren erdia igaro duela esaten da. Honen berotasun, argi eta energiari esker bizi gara gu, gizakiok eta gainerako bizidunak Lur planetan. Lurra baino 1.300.000 aldiz handiagoa da Eguzkia. Eguzkia, Esne-bideko beste izarren artean, handiagoa eta distiratsuagoa da. Izarren arteko distantziak oso handiak dira eta gugandik oso urrun daude. Distantzia hauek neurtzeko argi-urtea erabiltzen da, argiak espazioan urtebetean egiten duen distantzia da. Traslazio mugimendua: GAUA eta EGUNA Lurrak bere ardatzaren inguruan mendebaldetik ekialderantz egiten du bira errotazio-mugimenduaren ondorioz. Lurraren errotazio-ardatza okertuta dago . Lurra ia esfera bat denez, planetaren zati batek Eguzkiaren argia hartzen duenean, bestea ilunpetan geratzen da; gune horretan gaua da. Eguzkiaren argia jasotzen duen aldean, berriz, eguna da. Lurrak bere ardatzaren inguruan bira oso bat (360º) emateko behar duen denbora-tarteari eguna esaten zaio. Egun bat 24 zatitan banatzen da eta zati horietako bakoitzari ordu esaten zaio. Zehatzago esanda, egun batek 23 ordu, 56 minutu eta 4 segundo ditu. Ordua, Lurreko tokian tokiko kokapenaren arabera, aldatu egiten da. Inguru bakoitzean zer ordu den jakiteko Lurra 24 ordu-eremutan banatzen da. ILARGIA: ilargia, Lurrak duen satelite bakarra da. Satelitea den heinean, honek ez du argirik eta Eguzkitik jasotzen duena islatzen du. Ilargian ez dago ez urik eta ezta atmosferarik ere, ondorioz ezinezkoa da bertan bizitzarik izatea. Lurrak bezalaxe, bi mugimendu egiten ditu honek ere: errotazioa ( bere buruaren baitan egiten duena) eta translazioa ( Lurraren inguruan ematen duena). Errotazio mugimendua egiteko ilargiak 29 egun eta erdi irauten du eta Lurraren inguruko translazioa egiteko ere 29 egun eta erdi behar ditu. Hori dela eta, Lurretik Ilargiaren alde bera ikusten dugu beti, nahiz eta ilargiaren zatiak ikusi. Eguzkiak Ilargiko alde desberdinak argitzen ditu, badirudi Ilargiaren forma aldatu egiten dela. Forma desberdin horiei Ilargiaren aldiak deitzen zaie eta hauek dira: Ilbetea: Ilargia Eguzkiaren kontrako aldean jartzen da, erabat argiztaturiko aldean, Lurraren aurrez aurre. Momentu honetan ilargi osoa ikusten dugu. Ilbehera: Lurretik, Eguzkiak argitutako erdia soilik ikusten dugu, ilgoran ikusten denaren kontrakoa. Ilargiak C letraren antza du egoera honetan. Ilberria: Ilargia Lurraren eta Eguzkiaren artean dago. Argitutako aldea Lurraren kontrako aldea da, horregatik ez dugu ilargirik ikusten. Ilgora: Lurretik, Eguzkiak argitutako Ilargiaren erdia soilik ikusten dugu. Ilargiak D letraren antza du. Ilargiak itsasoko marearengan eragina ere badauka, mareak Lurraren errotazio mugimenduaren baitan ere mareak sortzen dira. Ilargiak Lurrarekiko duen erakarpen indarragatik, Ilargia itsaso edo ozeano baten gainean dagoenean ura beregana erakartzen du, urak gora egiten duelarik. Ilargia itsaso eta ozeanoetatik urruti dagoenean, berriz, hauen urak behera egiten du. Urak gora egiten duen itsasaldiari itsasgora deritzo, eta behera egiten duen itsasaldiari itsasbehera.
HAURREN AURRE-EZAGUTZAK	Aurre ezagutzak jasotzeko, ondorengo galderak proposatuko ditugu: Ilargiari buruz zer dakizue? Zergatik gertatzen da gaua eta eguna? Ze gauza egiten dituzue egunez? Eta gauez? Mundu guztian eguna al da momentu berean?
BALIABIDE MATERIALAK	Museoko instalazioak. Lurreko pegatinak egunez talde erdiarentzat. Lurreko pegatinak gauez talde erdiarentzat. *Materiala Museoak jartzen du.
ESPERIMENTUAREN AZALPENA	EUREKA! Museoan LURREAN JIRA ETA BIRA tailerra ikustera joango gara, horretarako aurrez museoan hitzordua izango dugu hartua, eta bertarako autobusa ere lotua izango dugu. Behin museoan, bertako gidaren esku geratuko gara eta berak planteatuko digu tailerraren nondik norakoak, eta honelakoa da tailerra: Hasi aurretik, arauak eta betebeharrak azalduko dizkiogu taldeari. Behin danok Planetarium Txikian eserita gaudela saioa hasiko da. Saio hau gida eta haurren arteko elkarrizketa moduan planteatua dago. Hasteko zeruan ikusi daitezkeen gauzei buruz galderak botako ditu gidak, eta haurren erantzunekin planetariumeko zerua erdia gauez eta erdia egunez argiztatuko da. Honela, irudi ezberdinak ateratzen joango dira, hala nola: , , , , , , , , , , . Irudi guzti hauek haurrek gaueko ala eguneko zeruan kokatu behar diren esango dute, eta gidaren laguntzaz toki egokian kokatuko dira, eta bakoitzari buruzko azalpen txiki bat edo komentario bat egingo du. Ondoren irudiak azaldu eta planetariuma gauez jantziko da guztiz, gaueko zeru eder bat erakutsiz., eta orduan gaua eta eguna zergatik gertatzen diren azalduko du, translazio mugimendua azaltzeko karrusel baten adibidea erabiliz, gu garela mugitzen garenak adierazteko. Azkenik, espaziora nola bidaiatu daitekeen galdetu eta kohete baten aireratzearen proiekzio txiki bat ikusiko dugu. Planetarium Txikitik atera eta borobil bat osatuaz bertako eguzkiaren inguruan jarrita, gaua eta egunari buruzko galderak eta 2.ekintza egingo dugu. Horretarako eguzkiari begira argiztatuak gaudela (egunez) ikusi eta buelta emanda bizkarrez gaudela, itzaletan, hau da gauez gaudela frogatuko dugu. Behin hau azalduta, taldeari pegatinak banatuko dizkiegu, lurra egunez eta lurra gauez, bat bakoitzari, eta tokatu zaionaren arabera posizionatu beharko dira ilargiarekiko, hau da, egunez dutenak eguzkiari begira, eta gauez eguzkiari bizkarra emanez. Azkenik, haurrak bere ardatzarekiko bueltak eman ditzaten egingo dugu lurraren errotazio mugimendua frogatzeko, eta maketan, eguzkia bakarrik piztuta dagoela, lurraren erdi bat beti itzaletan, hau da gauez dagoela behatuko dugu. Danok agurtuz, saioa amaitzen da.
METODOLOGIA	Esperimentu honetan metodo zientifikoa erabiliko dugu. Metodo honek, ondorengo puntuak jarraituko ditu: Behaketa eta azalpena: Haurrei saioan zehar egingo duguna azalduko zaie. Horretarako galderak egingo ditugu. Hipotesiak: Egingo dugun saioa azaldu ondoren, haurrak hipotesiak egitera bultzatuko ditugu, horrelako galderak eginez: Ilargia noiz ikusten dugu? Zergatik gertatzen da gaua eta eguna? Esperimentazioa: Saioan zehar haur guztiek, txandak errespetatuz izango dute galderak egiteko aukera, baita haien kezka eta azalpenak botatzeko ere. Analisia eta ondorioak: Saioaren ondoren, aurretik emandako hipotesiak aztertuko ditugu. Ondorioak eta aurre ezagutzak konparatu ditzakegu Azken teoria: Gaua eta eguna zergatik gertatzen den zehaztuko dugu, hau da; gure platenak bere ardatzarekiko bueltak ematean, zati batzuetan mugitzen ez den eguzkiak argitasuna emango dio eguna emanaz eta munduaren beste alde batzuetan, eguzkiak ematen ez duenez, gaua izango da.
JARDUERAREN EBALUAZIOA	Saioan azaldutako gaua eta eguna kontzeptuak ulertu dituzten ikusteko, danok borobilean jarrita, gutako bat erdian eguzkiarena egiten jarriko da, eta jolas txiki bat egingo dugu: Planetarium kanpoan egin bezela gaua eta eguna irudikatuko dugu, horretarako erdikoak, hau da eguzkiak aginduak emango ditu, “gaua” edo “eguna” esanaz, eta esanaren arabera, borobilean daudenak eguzkiari begira edo bizkarrez jarri beharko dira. Eta “translazioa” esaterakoa buelta erdia eman beharko dute beraien ardatzaren gainean. Honekin, kontzeptuak barneratu dituzten ikusiko dugu.

IZENBURUA	6.9. NON ZAUDE ILARGI? Ipuina
HELBURU OROKORRAK	Nortasuna eta Autonomia Pertsonala Eginkizun errazak gauzatzeko edo arazkoak konpontzeko, norberaren ekintzaren plangintza egitea eta ekintza sekuentziatzea; frustrazio txikiak onartzea, aurkezten zaizkion zailtasunak gainditzeko jarrera erakustea, besteengan behar duen lankidetza bilatzea. Eguneroko bizitzako arazkoak konpontzeko ohiko jarduerak eta lan errazak gero eta modu autonomoagoan egitea, nork bere buruarekiko konfiantza eta ekimen gaitasuna areagotzeko. Ingurune Sozial eta Fisikoaren Ezaguera Inguru fisikoa ikertzea eta bertako zenbait elementuren ezaugarriak identifikatzea, haietan jarduteko eta haietan eraldaketak sortzeko gaitasuna garatze aldera. Inguruaren elementuak dituzten aldaketak behatzea; hauetan eragina duten faktore batzuk ezagutzea. Inguru fisiko eta sozialarekiko interesa eta jakin mina erakustea, bertan ematen diren gertaera garrantzitsuenei buruzko galderak, interpretazioak eta iritziak emanez, bat-batekotasuna eta originaltasuna garatuz. Komunikazioa eta Errepresentazioa Sentimendu, nahi eta ideiak adieraztea ahozko mintzairaren bidez, pixkanaka ohizko komunikazio testuinguru eta egoera desberdinetara eta solaskide desberdinetara egokituz. Hizkuntza, ideiak eta sentimenduak adierazteko asmoz, komunikatzeko, irudikatzeko, ikasteko eta gozatzeko tresna gisa erabiltzea. Hizkuntza mezuetako eta hizkuntza bidezkoak ez diren seinaleetako arauak erabiltzea komunikazio egoera desberdinetan, bere mezuen esanahia indartzeko eta jasotzen dituenei zentzua emateko.
HELBURUAK DIDAKTIKOAK	Zentzumen ezberdinak lantzea Arreta mantentzen ikastea. Ikaskideak errespetatzea. Ahozko hizkuntza lantzea. Irudimena lantzea.
EDUKIAK	Kontzeptuzkoak: Eguna eta gaua. Ilargia. Animaliak. Distantzia.	Prozedurazkoak: Distantzia desberdinen erabilera. Hiztegi berriaren erabilera. Irudien behaketa. Ilargia eta honen faseak bereiztea.	Jarrerazkoak: Besteen iritziekiko errespetua Materialarekiko errespetua Parte hartze aktiboa izatea Hausnarketa jarrera izatea
IRAKASLEAREN EDUKIAK	Izarrak: Eguzkia: Bere Berezko argia duen astroa da izarra. Izarren barruan energia handia sortzen da eta hori argi eta bero moduan irteten da kanpoaldera. Gertuen dugun izarra Eguzkia da, hidrogeno eta helioz osatutako gas bola erraldoia da. Eguzkia, orain dela 5.000miloi urte jaio zen eta bizitzaren erdia igaro duela esaten da. Honen berotasun, argi eta energiari esker bizi gara gu, gizakiok eta gainerako bizidunak Lur planetan. Lurra baino 1.300.000 aldiz handiagoa da Eguzkia. Eguzkia, Esne-bideko beste izarren artean, handiagoa eta distiratsuagoa da. Izarren arteko distantziak oso handiak dira eta gugandik oso urrun daude. Distantzia hauek neurtzeko argi-urtea erabiltzen da, argiak espazioan urtebetean egiten duen distantzia da. Berezko argia duen astroa da izarra. Izarren barruan energia handia sortzen da eta hori argi eta bero moduan irteten da kanpoaldera. Gertuen dugun izarra Eguzkia da, hidrogeno eta helioz osatutako gas bola erraldoia da. Eguzkia, orain dela 5.000miloi urte jaio zen eta bizitzaren erdia igaro duela esaten da. Honen berotasun, argi eta energiari esker bizi gara gu, gizakiok eta gainerako bizidunak Lur planetan. Lurra baino 1.300.000 aldiz handiagoa da Eguzkia. Eguzkia, Esne-bideko beste izarren artean, handiagoa eta distiratsuagoa da. Izarren arteko distantziak oso handiak dira eta gugandik oso urrun daude. Distantzia hauek neurtzeko argi-urtea erabiltzen da, argiak espazioan urtebetean egiten duen distantzia da. Lurraren translazio eta errotazio mugimendua Translazio-mugimendua Lurrak Eguzkiaren inguruan egiten duen mugimendua da. Horretarako, 365 egun, 6 ordu eta 9 minutu behar ditu Lurrak eta denbora horri urte esaten zaio. Lurrak ibilbide horretan egiten duen orbita ez da zirkularra, elipse-forma du; beraz, urtean zehar Lurretik Eguzkira dagoen distantzia aldatu egiten da Translazio-mugimenduaren eta Lurreko ardatzaren kokapen makurraren ondorio nagusiak urtaroak dira: udaberria, uda, udazkena eta negua. Bestetik, makurdura horrek egunen eta gauen iraupen desberdinak ere sortzen ditu. Ilargia: Ilargia, Lurrak duen satelite bakarra da. Satelitea den heinean, honek ez du argirik eta Eguzkitik jasotzen duena islatzen du. Ilargian ez dago ez urik eta ezta atmosferarik ere, ondorioz ezinezkoa da bertan bizitzarik izatea. Lurrak bezalaxe, bi mugimendu egiten ditu honek ere: errotazioa ( bere buruaren baitan egiten duena) eta translazioa ( Lurraren inguruan ematen duena). Errotazio mugimendua egiteko ilargiak 29 egun eta erdi irauten du eta Lurraren inguruko translazioa egiteko ere 29 egun eta erdi behar ditu. Hori dela eta, Lurretik Ilargiaren alde bera ikusten dugu beti, nahiz eta ilargiaren zatiak ikusi. Eguzkiak Ilargiko alde desberdinak argitzen ditu, badirudi Ilargiaren forma aldatu egiten dela. Forma desberdin horiei Ilargiaren aldiak deitzen zaie eta hauek dira: Ilbetea: Ilargia Eguzkiaren kontrako aldean jartzen da, erabat argiztaturiko aldean, Lurraren aurrez aurre. Momentu honetan ilargi osoa ikusten dugu. Ilbehera: Lurretik, Eguzkiak argitutako erdia soilik ikusten dugu, ilgoran ikusten denaren kontrakoa. Ilargiak C letraren antza du egoera honetan. Ilberria: Ilargia Lurraren eta Eguzkiaren artean dago. Argitutako aldea Lurraren kontrako aldea da, horregatik ez dugu ilargirik ikusten. Ilgora: Lurretik, Eguzkiak argitutako Ilargiaren erdia soilik ikusten dugu. Ilargiak D letraren antza du.
HAURREN AURRE-EZAGUTZAK	Aurre ezagutzak jasotzeko, ondorengo galderak proposatuko ditugu: Ilargia nora joan da? Ilargi bakarra al dago denontzat? Ilargi berdina ikusten dugu beti? Gertu ala urruti dago ilargia? Oinez ailegatu al gaitezke ilargira? Zergatik ikusten ditugu ilargi desberdinak?
BALIABIDE MATERIALAK	Ipuina. Ordenagailua. Marrazkiak.
ESPERIMENTUAREN AZALPENA	Ipuina era desberdinetan landuko dugu, liburuaz baliatuz eta era tradizionalean irakurriz,era desberdinak ere erabiliko dugu ipuina agertzeko, guk irudiak erakutsi eta beraiek kontatu ipuina…. bideoa bezalako baliabideak ere erabiliko ditugu ipuina entzuteko, interneten dagoen ipuinaren bideo bat ikusiko dugu ere. Psikomotrizitate gela ere erabiliko dugu ipuina irakurtzeko. Jarduera honetan, psikomotrizitate gelaz baliatuko gara. Gela honetan bide bat egingo dugu psikomotrizitate gelan ditugun elementu eta material desberdinekin. Argiak itzalita, haurrak bidea hau jarraituko dute, bertan zentzumen desberdinak erabiliko dituzte, ikusmena, ukimena…. Bidearen altxorra liburua izango da. Liburua bidean zehar ezkutatuta egongo da, eta hau aurkitzen dutenean liburua irakurriko zaie, koltxonetetan borobilean jarrita.
METODOLOGIA	Behaketa eta azalpena: haurrei baliabide desberdinak erakutsiko dizkiegu, ipuina lantzeko erabiliko direnak. Egunaren arabera era ezberdin batean landuko dugula azalduz. Aurrezagutzak: ipuinaren gaiarekin hasi baino lehen, haurrek gaiari buruz dakitenari buruz hitz egingo dugu. Bakoitzak ilargiari buruz dakiena azalduz eta hau errespetatuz. Ondorioak: ipuina landu ondoren, zer pentsatzen zuten ipuina entzun aurretik eta zer dakiten ipuina entzun ondoren.
JARDUERAREN EBALUAZIOA	Ipuina ulertu duten eta beraien egunerokotasunarekin loturak egin dituzten ikusteko, taldeka ipuina antzeztuko dute. Talde bakoitzak irakaslearen laguntzarekin, bertan dituzten baliabide ezberdinak erabiliz, ipuinaz ulertuko dutena antzeztuko dute, beraien nahi duten moduan, marrazkien bidez, edota antzerki moduan izan daiteke.

7.EBALUAZIO OROKORRA

Aurrez eginiko jarduera bakoitzak bere ebaluazioa izango du, jarduera bakoitza momentuan ebaluatuko da.

Jarduera guztiak batera ebaluatzeko “twister”-en jokoa erabiliko dugu. Gaia lantzeko orduan azaldu diren kontzeptu nagusiak agertzen diren jokoa izango da. Honekin baliatuz, ebaluaketa orokor bat egingo dugu, hainbat astetan landutako gaiari buruzkoa. Gure kasuan, ilargiaren gaiari dagozkion kontzeptu berriak izango ditugu aztergai.

Gelako haurrei, kontzeptu berri hauei buruzko irudiak emango dizkiegu. Beraiek margotu eta moztu ondoren, “twister”-eko borobiletan itsatsiko dituzte marrazki desberdin hauek. Emandako irudiak hauek izango dira; ilargia fase desberdinetan, Lurra, Eguzkia, Izarrak, eguna eta gaua, translazio eta errotazio mugimendua.

Haurrak lau taldetan banatuko ditugu, lauko lau taldetan. Hiru taldek jokatuko dute eta laugarren taldeak aginduak emango dizkie, hauek izango dira, beso eta hanka bakoitza, ze irudiren gainean jarriko duten esaten dutena. Horretarako, twisterreko erruleta erabiliko dute. Hemen agertzen den bezala, ezker edo eskuin-eko hanka edo besoa, non kokatuko duten azalduko die beraien gelakideei.

Horrela talde guztiek hartuko dute parte, beti talde bat gidaria izango da eta hauek besteei azalduko die egin beharrekoa. Talde lan bat izango da, beraiek euren artean lagunduz. Irakaslea beraien laguntzarako eta jokoaren behaketa egoteko beti alboan egongo da.

Honela eduki berriak barneratu dituzten ikusiko dugu, joko moduan eginiko ebaluaketa honetan.

Edukiez gain, beste kontzeptu batzuk lantzeko aukera emango digu ebaluatzeko joko honek: lateralitatea, ulermena, ekilibrioa…

8. BAKARKAKO LANAK

Atal honetan, taldekide bakoitzak bakarkako bi jarduera proposatu ditugu 0-3 zikloari zuzenduak:

8.1 NAIARA:
- 8.1.1 Nola dastatu Ilargia?
- 8.1.2 Gaua eta Eguna.
8.2 OLATZ:
- 8.2.1 Oinatzak Ilargian.
- 8.2.2 Asmakizuna eta “Gaueko Ilunean” kanta.
8.3 AROA:
- 8.3.1 Itzalen Jokoa.
- 8.3.2 Gaua eta Eguna irudietan.
8.4 JON:
- 8.4.1 Gazta zulatu bat da Ilargia.
- 8.4.2 Negutegi Efektua

IZENBURUA	8.1.1 NOLA DASTATU ILARGIA		8.1 Naiara
HELBURU OROKORRAK	Nortasuna eta Autonomia Pertsonala Pixkanaka bere ahalmen eta mugak ezagutzea, egoki baloratzea eta berauen arabera jokatzea. Eguneroko bizitzako arazoak konpontzeko ohiko jarduerak eta lan errazak gero eta modu autonomoagoan egitea, nork bere buruarekiko konfiantza eta ekimen-gaitasuna areagotzeko. Norberaren eguneroko bizitzan burutuko dituen jardueretarako egokiak diren ahalmen motriz, zentzumenezko eta adierazpenekoak antzeman eta erabiltzea Ingurune Sozial eta Fisikoaren Ezaguera Jardueretan zehar harremanetan dagoen talde desberdinetan parte hartzea, pixkanaka besteak kontutan hartzen dituelarik. Bere baitan hartzen duten taldeen arauak eta jokabide soziala ezagutzea, harreman pertsonaletan lotura malguak eta orekatuak ezarri eta besteekiko harreman aniztasuna antzemateko. Inguru fisikoaren ezaugarriak eta inguru horretan dauden bizitza formen artean erlazio batzuk ezartzea. Inguruaren elementuak dituzten aldaketak behatzea; hauetan eragina duten faktore batzuk ezagutzea. Komunikazioa eta Errepresentazioa Idatzizko mintzairarako interesa eduki eta informazio eta gozamenerako tresna gisa eta nahi, emozio eta informazioak adierazteko bide gisa baloratzea. Errepresentazio eta espresiorako forma desberdinak erabiltzea edonolako egoera, ekintza, nahi eta sentimenduak adierazteko. Hizkuntza mezuetako eta hizkuntza bidezkoak ez diren seinaleetako arauak erabiltzea komunikazio egoera desberdinetan, bere mezuen esanahia indartzeko eta jasotzen dituenei zentzua emateko.
HELBURUAK DIDAKTIKOAK	Irakurketarekin gozatzea Urrun eta gertu kontzeptuak ulertzen hastea Atentzioa mantentzen ikastea Memoria lantzea Ilargia kontzeptua ezagutzen hastea
EDUKIAK	Kontzeptuzkoak: Ilargia Urrun/gertu Animalia izenak	Prozedurazkoak: Ipuinaren erabilera Ipuinaren ulermena Ilargia kontzeptuaren erabilera	Jarrerazkoak: Besteekiko errespetua Ipuinarekiko interesa Gaiarekiko interesa Motibazioa
IRAKASLEAREN EDUKIAK	Bertan landuko dena zehazteko honako edukiak behar ditu irakasleak: ILARGIA: ilargia, Lurrak duen satelite bakarra da. Satelitea den heinean, honek ez du argirik eta Eguzkitik jasotzen duena islatzen du. Ilargian ez dago ez urik eta ezta atmosferarik ere, ondorioz ezinezkoa da bertan bizitzarik izatea. Lurrak bezalaxe, bi mugimendu egiten ditu honek ere: errotazioa ( bere buruaren baitan egiten duena) eta translazioa ( Lurraren inguruan ematen duena). Errotazio mugimendua egiteko ilargiak 29 egun eta erdi irauten du eta Lurraren inguruko translazioa egiteko ere 29 egun eta erdi behar ditu. Hori dela eta, Lurretik Ilargiaren alde bera ikusten dugu beti, nahiz eta ilargiaren zatiak ikusi. Eguzkiak Ilargiko alde desberdinak argitzen ditu, badirudi Ilargiaren forma aldatu egiten dela. Forma desberdin horiei Ilargiaren aldiak deitzen zaie eta hauek dira: Ilbetea: Ilargia Eguzkiaren kontrako aldean jartzen da, erabat argiztaturiko aldean, Lurraren aurrez aurre. Momentu honetan ilargi osoa ikusten dugu. Ilbehera: Lurretik, Eguzkiak argitutako erdia soilik ikusten dugu, ilgoran ikusten denaren kontrakoa. Ilargiak C letraren antza du egoera honetan. Ilberria: Ilargia Lurraren eta Eguzkiaren artean dago. Argitutako aldea Lurraren kontrako aldea da, horregatik ez dugu ilargirik ikusten. Ilgora: Lurretik, Eguzkiak argitutako Ilargiaren erdia soilik ikusten dugu. Ilargiak D letraren antza du. Ilargiak itsasoko marearengan eragina ere badauka, mareak Lurraren errotazio mugimenduaren baitan ere mareaksortzen dira. Ilargiak Lurrarekiko duen erakarpen indarragatik, Ilargia itsaso edo ozeano baten gainean dagoenean ura beregana erakartzen du, urak gora egiten duelarik. Ilargia itsaso eta ozeanoetatik urruti dagoenean, berriz, hauen urak behera egiten du. Urak gora egiten duen itsasaldiari itsasgora deritzo, eta behera egiten duen itsasaldiari itsasbehera.
HAURREN AURRE-EZAGUTZAK	Aurre ezagutzak jasotzeko, ondorengo galderak proposatuko ditugu: Non egoten da ilargia? Nolakoa da? Urruti ala gertu dago? Zer dago gertu gugandik? Eta urrun?
BALIABIDE MATERIALAK	Denok esertzeko koltxoneta Ipuina
ESPERIMENTUAREN AZALPENA	Korroan eseriko gara koltxonetaren gainean Ilargiari buruzko galderak egingo dizkiegu haurrei Ipuinaren kontaketarekin hasiko gara
METODOLOGIA	Esperimentu honetan metodo zientifikoa erabiliko dugu. Metodo honek, ondorengo puntuak jarraituko ditu: Behaketa eta azalpena: Haurrei saioan zehar egingo duguna azalduko zaie. Horretarako galderak egingo ditugu. Hipotesiak: Egingo dugun saioa azaldu ondoren, haurrak hipotesiak egitera bultzatuko ditugu, horrelako galderak eginez: Ilargia noiz ikusten dugu? Gertu dagoela uste duzue? Esperimentazioa: Ipuinaren irakurketa burutuko dugu. Analisia eta ondorioak: Saioaren ondoren, aurretik emandako hipotesiak aztertuko ditugu. Uste zutena eta ipuina irakurri ondoren uste dutena konparatu dezakegu. Azken teoria: Ilargia ikusten dugunean, gaua dela eta, hau, oso urruti dagoela zehaztuko dugu.
JARDUERAREN EBALUAZIOA	Animalia ezberdinen irudiak izango ditugu belkroarekin. Kartulina batean, ilargia egongo da goran marraztuta eta behean, belkroa itsasteko lekua egongo da. Haurrek, animaliak itsatsi beharko dituzte, ipuinean ikusitako animaliak. Horrela, memoria lantzeaz gain, ulertuko dute animali asko behar ditugula ilargiraino iristeko, hau, urruti baitago.

IZENBURUA	8.1.2 GAUA ETA EGUNA		8.1 Naiara
HELBURU OROKORRAK	Nortasuna eta Autonomia Pertsonala Pixkanaka bere ahalmen eta mugak ezagutzea, egoki baloratzea eta berauen arabera jokatzea. Eguneroko bizitzako arazoak konpontzeko ohiko jarduerak eta lan errazak gero eta modu autonomoagoan egitea, nork bere buruarekiko konfiantza eta ekimen-gaitasuna areagotzeko. Norberaren eguneroko bizitzan burutuko dituen jardueretarako egokiak diren ahalmen motriz, zentzumenezko eta adierazpenekoak antzeman eta erabiltzea Ingurune Sozial eta Fisikoaren Ezaguera Jardueretan zehar harremanetan dagoen talde desberdinetan parte hartzea, pixkanaka besteak kontutan hartzen dituelarik. Bere baitan hartzen duten taldeen arauak eta jokabide soziala ezagutzea, harreman pertsonaletan lotura malguak eta orekatuak ezarri eta besteekiko harreman aniztasuna antzemateko. Inguru fisikoaren ezaugarriak eta inguru horretan dauden bizitza formen artean erlazio batzuk ezartzea. Inguruaren elementuak dituzten aldaketak behatzea; hauetan eragina duten faktore batzuk ezagutzea. Komunikazioa eta Errepresentazioa Idatzizko mintzairarako interesa eduki eta informazio eta gozamenerako tresna gisa eta nahi, emozio eta informazioak adierazteko bide gisa baloratzea. Errepresentazio eta espresiorako forma desberdinak erabiltzea edonolako egoera, ekintza, nahi eta sentimenduak adierazteko. Hizkuntza mezuetako eta hizkuntza bidezkoak ez diren seinaleetako arauak erabiltzea komunikazio egoera desberdinetan, bere mezuen esanahia indartzeko eta jasotzen dituenei zentzua emateko.
HELBURUAK DIDAKTIKOAK	Gaueko ekintzak eta eguneko ekintzak desberdintzea Gaua eta eguna identifikatzen hastea Sentimendu ezberdinak lantzea
EDUKIAK	Kontzeptuzkoak: Gaua/eguna Ohea Pijama Zapatilak Kaleko arropa Ilargia Eguzkia	Prozedurazkoak: Psikomotrizitate finaren erabilera Material desberdinaren erabilera Eguzkia/ilargia kontzeptuen ulermena		Jarrerazkoak: Besteekiko errespetua Jarduerarekiko interesa Gaiarekiko interesa Motibazioa Parte-hartzea
IRAKASLEAREN EDUKIAK	Bertan landuko dena zehazteko honako edukiak behar ditu irakasleak: Ilargia ilargia, Lurrak duen satelite bakarra da. Satelitea den heinean, honek ez du argirik eta Eguzkitik jasotzen duena islatzen du. Ilargian ez dago ez urik eta ezta atmosferarik ere, ondorioz ezinezkoa da bertan bizitzarik izatea. Lurrak bezalaxe, bi mugimendu egiten ditu honek ere: errotazioa ( bere buruaren baitan egiten duena) eta translazioa ( Lurraren inguruan ematen duena). Errotazio mugimendua egiteko ilargiak 29 egun eta erdi irauten du eta Lurraren inguruko translazioa egiteko ere 29 egun eta erdi behar ditu. Hori dela eta, Lurretik Ilargiaren alde bera ikusten dugu beti, nahiz eta ilargiaren zatiak ikusi. Eguzkiak Ilargiko alde desberdinak argitzen ditu, badirudi Ilargiaren forma aldatu egiten dela. Forma desberdin horiei Ilargiaren aldiak deitzen zaie eta hauek dira: Ilbetea: Ilargia Eguzkiaren kontrako aldean jartzen da, erabat argiztaturiko aldean, Lurraren aurrez aurre. Momentu honetan ilargi osoa ikusten dugu. Ilbehera: Lurretik, Eguzkiak argitutako erdia soilik ikusten dugu, ilgoran ikusten denaren kontrakoa. Ilargiak C letraren antza du egoera honetan. Ilberria: Ilargia Lurraren eta Eguzkiaren artean dago. Argitutako aldea Lurraren kontrako aldea da, horregatik ez dugu ilargirik ikusten. Ilgora: Lurretik, Eguzkiak argitutako Ilargiaren erdia soilik ikusten dugu. Ilargiak D letraren antza du. Ilargiak itsasoko marearengan eragina ere badauka, mareak Lurraren errotazio mugimenduaren baitan ere mareak sortzen dira. Ilargiak Lurrarekiko duen erakarpen indarragatik, Ilargia itsaso edo ozeano baten gainean dagoenean ura beregana erakartzen du, urak gora egiten duelarik. Ilargia itsaso eta ozeanoetatik urruti dagoenean, berriz, hauen urak behera egiten du. Urak gora egiten duen itsasaldiari itsasgora deritzo, eta behera egiten duen itsasaldiari itsasbehera. Lurraren errotazio mugimendua Lurrak bere ardatzaren inguruan mendebaldetik ekialderantz egiten du bira errotazio mugimenduaren ondorioz. Lurraren errotazio-ardatza okertuta dago . Lurra esfera bat dela kontuan hartzen badugu, eguzki-izpiek gainazalaren guneen arabera zuzenean edo zeharka jotzen dute. Izpi perpendikularrak jasotzen dituzten guneetan gainerakoetan baino bero handiagoa egiten du. Izpiek zeharka jotzen duten tokietan aldiz, ez du halako berorik egiten. Aipatutakoaren ondorioz, Lurreko gainazaleko puntu guztiek ez dute berotasun bera jasotzen. Horregatik, Lurrean zenbait gune daude: Gune beroa ekuatorearen inguruan. Eguzki-izpiek perpendikularki jotzen duteurte osoan zehar. Bi inguru epel, ekuatorearen iparraldean bata eta hegoaldean bestea. Bi gune hotz, Lurreko bi poloetatik hurbil. Lurra ia esfera bat denez, planetaren zati batek Eguzkiaren argia hartzen duenean, bestea ilunpetan geratzen da; gune horretan gauada. Eguzkiaren argia jasotzen duen aldean, berriz, eguna da. Lurreko zenbait tokitan oso fenomeno harrigarria gertatzen da: gauerdiko eguzkia. Gauaren iraupena benetan laburra da. Honela, ekainean zehar, Islandia Gauerdiko Eguzkiaren Lurralde bihurtzen da, egunean zehar 20 argi-ordu baino gehiago egoten baitira. Dena dela, gertaera horren adibiderik nabarmenena Bodo izan daiteke, Norvegiaren iparraldean, izan ere, ekainaren 21ean Eguzkia ez da guztiz sartzen lurralde honetan. Lurrak bere ardatzaren inguruan bira oso bat (360º) emateko behar duen denbora tarteari eguna esaten zaio. Egun bat 24 zatitan banatzen da eta zati horietako bakoitzari ordu esaten zaio. Zehatzago esanda, egun batek 23 ordu, 56 minutu eta 4 segundo ditu. Ordua, Lurreko tokian tokiko kokapenaren arabera, aldatu egiten da. Inguru bakoitzean zer ordu den jakiteko Lurra 24 ordu-eremutan banatzen da.
HAURREN AURRE-EZAGUTZAK	Aurre ezagutzak jasotzeko, ondorengo galderak proposatuko ditugu: Noiz joaten gara ohera? Zer egoten da zeruan? Zer janzten dugu ohera sartzeko? Esnatutakoan, zer egoten da zeruan? Zer janzten dugu kalera irteteko? Zer sentitzen dugu gauean?
BALIABIDE MATERIALAK	Bi mural: Batean, gaua egongo da adierazita. Horretarako, gela bat azalduko da muralean eta leihotik ilargia ikusiko da. Bestean, gela berdina ikusiko da, baina leihotik eguzkia ikusiko dugu oraingoan. Bi muraletan haur baten irudia egongo da biluzik. Arropa ezberdinen marrazkiak belkroarekin. Hala nola, pijama, kaleko zapatilak, kaleko arropa … Gaua eta eguna agertzen diren argazki ezberdinak.
ESPERIMENTUAREN AZALPENA	Korroan eseriko gara koltxonetaren gainean Bi muralak aurrean ditugula, galdera ezberdinak egingo dizkiegu haurrei. Haurrek txandaka, muralean dagoen haurra, dagokion arropekin jantziko dute. Bitartean, gaua eta eguna agertzen diren argazki ezberdinak ikusiko ditugu.
METODOLOGIA	Esperimentu honetan metodo zientifikoa erabiliko dugu. Metodo honek, ondorengo puntuak jarraituko ditu: Behaketa eta azalpena: Haurrei saioan zehar egingo duguna azalduko zaie. Horretarako galderak egingo ditugu. Hipotesiak: Egingo dugun saioa azaldu ondoren, haurrak hipotesiak egitera bultzatuko ditugu, horrelako galderak eginez: Ohera joaten garenean zer dago zeruan? Esnatutakoan, leihotik begiratzen dugunean, zer ikusten dugu zeruan? Esperimentazioa: Muraletan agertzen diren haurrei, dagokien arropa jantziko diete haurrek. Analisia eta ondorioak: Saioaren ondoren, aurretik emandako hipotesiak aztertuko ditugu. Hasieran emandako hipotesiekin bat etorriz jantzi dituzten behatuko dugu. Azken teoria: Ilargia ikusten dugunean, gaua dela eta lo egiteko unea dela zehaztuko dugu. Berriz, eguzkia irteten denean, esnatzeko ordua dela.
JARDUERAREN EBALUAZIOA	Fitxa ezberdinak izango ditugu lurrean. Fitxa hauetan, egunari eta gauari dagozkion irudi ezberdinak izango ditugu; hala nola, ilargia, eguzkia, pijama, kaleko arropa … Gelaren izkina batean, bi balde izango ditugu. Batek ilargi baten marrazkia izango du, hau gaua izango da. Besteak, berriz, eguzki batena, hau eguna izango da. Haurrek, lurrean dauden fitxak modu egokian sailkatu beharko dituzte, egunari edo gauari dagozkien erabaki ondoren.

IZENBURUA	8.2.1 OINATZAK ILARGIAN		8.2. Olatz
HELBURU OROKORRAK	Nortasuna eta Autonomia Pertsonala Bere gorputza eta gorputzaren zenbait funtzio ezagutzea eta adieraztea, ekintzarako eta adierazpenerako dituen aukerak eta mugak aurki ditzan.. Errespetuzko, laguntzako eta elkarlanerako jarrerak eta ohiturak garatzea, bere jokabidea besteen beharretara eta eskakizunetara egokitzeko; eta mendetasun- edo nagusitasun-jarrerarik ez izatea. Estrategiak garatzea, afektu, jolas, elikadura, mugimendu, azterketa, higiene, osasun eta segurtasuneko oinarrizko beharrak gero eta modu autonomoagoan bete ditzan; eta izandako lorpenekin pozik dagoela adieraztea. Eginkizun errazak gauzatzeko edo arazoak konpontzeko, norberaren ekintzaren plangintza egitea eta ekintza sekuentziatzea; frustrazio txikiak onartzea, aurkezten zaizkion zailtasunak gainditzera daraman jarrera adieraztea, eta besteengan beharrezko lankidetza bilatzea. Ingurune Sozial eta Fisikoaren Ezaguera Ingurune fisikoa, naturala eta soziala modu aktiboan aztertzea eta esploratzea, eta ingurune horiek ezagutzeko interesa erakustea, ingurune horietako kide diren sentipena garatzeko eta haietara nolabaiteko segurtasunez eta autonomiaz moldatzeko. Portaera sozialeko oinarrizko arauak arian-arian barneratzea, eta beren jokabidea arau horietara egokitzea, gero eta modu orekatuagoan eta hobean. Beren esperientziaren hurbileko hainbat gizarte-talde, haien zenbait ezaugarri, ekoizpen kultural, balio eta bizimodu identifikatzea eta haiek ezagutzera hurbiltzea, konfiantza-, errespetu- eta estimazio-jarrerak sortze aldera. Ingurune fisikoa ikertzea eta bertako zenbait elementuren ezaugarriak identifikatzea, haietan jarduteko eta haietan eraldaketak sortzeko gaitasuna garatze aldera. Komunikazioa eta Errepresentazioa Arian-arian, ahozko hizkera norberaren jokabidea eta bizikidetza arautzeko erabiltzea, eta horretarako garrantzitsua dela ohartzea. Hizkuntza, ideiak eta sentimenduak adierazteko asmoz, komunikatzeko, irudikatzeko, ikasteko eta gozatzeko tresna gisa erabiltzea. Plastikako, ikus-entzunezko, teknologiako, antzerkiko, musikako eta gorputzaren inguruko ekoizpenetan modu sortzailean parte hartzea hainbat teknika erabiliz, komunikazio-aukerak zabaltzeko eta kultura-egitatea ulertzen hasteko.. Beste haurren eta pertsona helduen mezuak ulertzea era askotariko hizkuntza testuinguruetan; eta harreman horiek zuzentzen dituzten arauak ezagutzea, komunikazio-asmoak egoki interpretatzeko.
HELBURUAK DIDAKTIKOAK	Ilargirako lehen bidaiari buruzko lehen ezagutzak izatea. Jarduerarekiko interesa izatea. Materialekiko behaketa eta esplorazioa ikusminez egitea. Bere ikuspuntuak eta saioan zehar planteatzen diren kontuen gaineko ekarpen pertsonalak bultzatzea.
EDUKIAK	Kontzeptuzkoak: llargia Ilargirako lehen bidaia. Jardueran egindakoaren eta bere esperientziaren arteko erlazioa.	Prozedurazkoak: Material ezberdinen erabilera Kontzeptu ezberdinen hausnarketa Ilargiaren ezagutza		Jarrerazkoak: Egoerarekiko egokitasuna eta moldakaiztasuna Materialarekiko errespetua Beste kideen iritziekiko eta erabiliko den materialekiko errespetua. Jarduerarekiko errespetu eta begirunea izatea Parte hartze aktiboa izatea Ahozko komunikazio egoeretan parte hartzeko interesa
IRAKASLEAREN EDUKIAK	Bertan landuko dena azaltzeko honako edukiak behar ditu irakasleak: ILARGIA: ilargia, Lurrak duen satelite bakarra da. Satelitea den heinean, honek ez du argirik eta Eguzkitik jasotzen duena islatzen du. Ilargian ez dago ez urik eta ezta atmosferarik ere, ondorioz ezinezkoa da bertan bizitzarik izatea. Lurrak bezalaxe, bi mugimendu egiten ditu honek ere: errotazioa ( bere buruaren baitan egiten duena) eta translazioa ( Lurraren inguruan ematen duena). Errotazio mugimendua egiteko ilargiak 29 egun eta erdi irauten du eta Lurraren inguruko translazioa egiteko ere 29 egun eta erdi behar ditu. Hori dela eta, Lurretik Ilargiaren alde bera ikusten dugu beti, nahiz eta ilargiaren zatiak ikusi. Eguzkiak Ilargiko alde desberdinak argitzen ditu, badirudi Ilargiaren forma aldatu egiten dela. Forma desberdin horiei Ilargiaren aldiak deitzen zaie eta hauek dira: Ilbetea: Ilargia Eguzkiaren kontrako aldean jartzen da, erabat argiztaturiko aldean, Lurraren aurrez aurre. Momentu honetan ilargi osoa ikusten dugu. Ilbehera: Lurretik, Eguzkiak argitutako erdia soilik ikusten dugu, ilgoran ikusten denaren kontrakoa. Ilargiak C letraren antza du egoera honetan. Ilberria: Ilargia Lurraren eta Eguzkiaren artean dago. Argitutako aldea Lurraren kontrako aldea da, horregatik ez dugu ilargirik ikusten. Ilgora: Lurretik, Eguzkiak argitutako Ilargiaren erdia soilik ikusten dugu. Ilargiak D letraren antza du. Ilargiak itsasoko marearengan eragina ere badauka, mareak Lurraren errotazio mugimenduaren baitan ere mareak sortzen dira. Ilargiak Lurrarekiko duen erakarpen indarragatik, Ilargia itsaso edo ozeano baten gainean dagoenean ura beregana erakartzen du, urak gora egiten duelarik. Ilargia itsaso eta ozeanoetatik urruti dagoenean, berriz, hauen urak behera egiten du. Urak gora egiten duen itsasaldiari itsasgora deritzo, eta behera egiten duen itsasaldiari itsasbehera. Ilargirako lehen bidaiari buruzko informazioa: Ilargia lehenengo aldiz zapaldu zuen gizonaNeil Armstrong (Ohio, 1930), AEBetako NASAko astronauta izan zen. 1969ko uztailaren 20an jaitsi zen Apolo 11 misioko komandantea lurraren satelite bakarraren gainazalera. AEBetako bandera lurrean sartu, eta ilargiko zoruan lehen giza oinatza laga zuen. Esaldi gogoangarri batekin deskribatu zuen Armstrongek berak une historikoa: «Pauso txiki bat da gizon batentzat, baina pauso handi bat gizadiarentzat». Mundu osoan 500 milioi lagunetik gora egon ziren telebista bidez lehen pauso hari begira. Lurrera bueltan, heroi gisa hartu zituzten bai Armstrong, bai bi bidaideak —Buzz Aldrin eta Michael Collins—. AEBetako Ordezkarien Ganberako Urrezko Domina jaso zuen Armstrongek, herrialdeko garrantzitsuena. Ilargia zapaldu zuenan zer sentitu zuen galdetu ziotenean, honela erantzun zuen: «Oso-oso txiki sentitu nintzen».
HAURREN AURRE-EZAGUTZAK	Aurre ezagutzak jasotzeko, ondorengo galderak proposatuko ditugu: Ilargiari buruz zer dakizue? Urruti al agertu dago ilargia? Norbaitek zapaldu al du noizbait?
BALIABIDE MATERIALAK	Ordenagailua internet eta proiektorearekin. Irina. Gorputzerako olioa. Ontzi eta koilara bat haur bakoitzeko. Bandeja zabal eta altua. Argazki makina. Plastilina. Plastikozko edalontzi gardenak.
ESPERIMENTUAREN AZALPENA	Esperimentu hau egin baino lehenagotik klasean Ilargiari buruz hitz egin dugu, eta behaketa eta lan ezberdinak egin ditugu. Hauei jarraipena emateko ilargia urruti edo gertu dagoen galdetuko dugu, norbait inoiz iritsi den.... eta haurren aurre ezagutzak jasota hasiko gara: Ilargira lehen pertsona iristen den bideo bat jarriko diegu.https://www.youtube.com/watch?v=IsZfgaNCYK0 Bidai honi buruz hitz egin ondoren esperimentuarekin hasiko gara, haur bakoitzak duen ontzia irina eta olioa botako dizkiegu, eta haiek koilararekin nahastu egin beharko dute. Behin denbora batez nahasten egon ondoren, eta haurren nahasketa agian egokiena ez denez, guztien nahasketa bandejan bota eta irakasleak egoera onenen egon arte ( hau da, buelta eman eta ez erortzea) nahastu eta prestatuko du. Ondoren haurrak oinak zapatekin bandejan sartu eta haien oinatza utziko dute , eta zapata ezberdinak dauzkagunez, oinatza ezberdinak ikusiko ditugu. Haur bakoitzaren oinatzari argazki bat aterako diogu, aurrerako haien lan koadernoan sartu dezaten. Behin denok egin ondoren, haur bakoitzak plastilinaz haien martzianotxoa egingo dute eta plastikozko edalontzi batean ilargiko lurra edalontzietan sartuta etxera eramango dute.
METODOLOGIA	Esperimentu honetan metodo zientifikoa erabiliko dugu. Metodo honek, ondorengo puntuak jarraituko ditu: Behaketa eta azalpena: Haurrei saioan zehar egingo duguna azalduko zaie. Horretarako galderak egingo ditugu. Hipotesiak: Egingo dugun saioa azaldu ondoren, haurrak hipotesiak egitera bultzatuko ditugu, horrelako galderak eginez: Ilargia noiz ikusten dugu? Norbait bizi al da? Nola iritsi da ilargira gizakia? Esperimentazioa: Saioan zehar haur guztiek, txandak errespetatuz izango dute galderak egiteko aukera, baita haien kezka eta azalpenak botatzeko ere. Analisia eta ondorioak: Saioaren ondoren, aurretik emandako hipotesiak aztertuko ditugu. Ondorioak eta aurre ezagutzak konparatu ditzakegu Azken teoria: Ilargira gizakia iritsi daitekeela baieztatu dugu.
JARDUERAREN EBALUAZIOA	Esperimentua ulertu duten eta beraien egunerokotasunarekin loturak egin dituzten ikusteko, behaketaren bidez honelakoak ebaluatuko ditugu: Aktiboki parte hartu dute jardueran Jakin-mina sortarazi die jarduerak Arretaz entzun dituzten azalpenak Ondo pasa duten.

IZENBURUA	8.2.2 Asmakizuna eta GAUEKO ILUNEAN kanta			8.2 Olatz
HELBURU OROKORRAK	Nortasuna eta Autonomia Pertsonala Bere gorputza eta gorputzaren zenbait funtzio ezagutzea eta adieraztea, ekintzarako eta adierazpenerako dituen aukerak eta mugak aurki ditzan.. Errespetuzko, laguntzako eta elkarlanerako jarrerak eta ohiturak garatzea, bere jokabidea besteen beharretara eta eskakizunetara egokitzeko; eta mendetasun- edo nagusitasun-jarrerarik ez izatea. Estrategiak garatzea, afektu, jolas, elikadura, mugimendu, azterketa, higiene, osasun eta segurtasuneko oinarrizko beharrak gero eta modu autonomoagoan bete ditzan; eta izandako lorpenekin pozik dagoela adieraztea. Eginkizun errazak gauzatzeko edo arazoak konpontzeko, norberaren ekintzaren plangintza egitea eta ekintza sekuentziatzea; frustrazio txikiak onartzea, aurkezten zaizkion zailtasunak gainditzera daraman jarrera adieraztea, eta besteengan beharrezko lankidetza bilatzea. Ingurune Sozial eta Fisikoaren Ezaguera Ingurune fisikoa, naturala eta soziala modu aktiboan aztertzea eta esploratzea, eta ingurune horiek ezagutzeko interesa erakustea, ingurune horietako kide diren sentipena garatzeko eta haietara nolabaiteko segurtasunez eta autonomiaz moldatzeko. Portaera sozialeko oinarrizko arauak arian-arian barneratzea, eta beren jokabidea arau horietara egokitzea, gero eta modu orekatuagoan eta hobean. Beren esperientziaren hurbileko hainbat gizarte-talde, haien zenbait ezaugarri, ekoizpen kultural, balio eta bizimodu identifikatzea eta haiek ezagutzera hurbiltzea, konfiantza-, errespetu- eta estimazio-jarrerak sortze aldera. Ingurune fisikoa ikertzea eta bertako zenbait elementuren ezaugarriak identifikatzea, haietan jarduteko eta haietan eraldaketak sortzeko gaitasuna garatze aldera. Komunikazioa eta Errepresentazioa Arian-arian, ahozko hizkera norberaren jokabidea eta bizikidetza arautzeko erabiltzea, eta horretarako garrantzitsua dela ohartzea. Hizkuntza, ideiak eta sentimenduak adierazteko asmoz, komunikatzeko, irudikatzeko, ikasteko eta gozatzeko tresna gisa erabiltzea. Plastikako, ikus-entzunezko, teknologiako, antzerkiko, musikako eta gorputzaren inguruko ekoizpenetan modu sortzailean parte hartzea hainbat teknika erabiliz, komunikazio-aukerak zabaltzeko eta kultura-egitatea ulertzen hasteko.. Beste haurren eta pertsona helduen mezuak ulertzea era askotariko hizkuntza testuinguruetan; eta harreman horiek zuzentzen dituzten arauak ezagutzea, komunikazio-asmoak egoki interpretatzeko.
HELBURUAK DIDAKTIKOAK	Ilargirako lehen bidaiari buruzko lehen ezagutzak izatea. Jarduerarekiko interesa izatea. Ahozko komunikazioa lantzea. Bere ikuspuntuak eta saioan zehar planteatzen diren kontuen gaineko ekarpen pertsonalak bultzatzea.
EDUKIAK	Kontzeptuzkoak: llargia Jardueran egindakoaren eta bere esperientziaren arteko erlazioa.	Prozedurazkoak: Kontzeptu ezberdinen hausnarketa Ilargiaren ezagutza Talde lanaren lanketa	Jarrerazkoak: Egoerarekiko egokitasuna eta moldakaiztasuna. Beste kideekiko errespetua. Jarduerarekiko errespetu eta begirunea izatea Parte hartze aktiboa izatea Ahozko komunikazio egoeretan parte hartzeko interesa
IRAKASLEAREN EDUKIAK	Bertan landuko dena azaltzeko honako edukiak behar ditu irakasleak: ILARGIA: ilargia, Lurrak duen satelite bakarra da. Satelitea den heinean, honek ez du argirik eta Eguzkitik jasotzen duena islatzen du. Ilargian ez dago ez urik eta ezta atmosferarik ere, ondorioz ezinezkoa da bertan bizitzarik izatea. Lurrak bezalaxe, bi mugimendu egiten ditu honek ere: errotazioa ( bere buruaren baitan egiten duena) eta translazioa ( Lurraren inguruan ematen duena). Errotazio mugimendua egiteko ilargiak 29 egun eta erdi irauten du eta Lurraren inguruko translazioa egiteko ere 29 egun eta erdi behar ditu. Hori dela eta, Lurretik Ilargiaren alde bera ikusten dugu beti, nahiz eta ilargiaren zatiak ikusi. Eguzkiak Ilargiko alde desberdinak argitzen ditu, badirudi Ilargiaren forma aldatu egiten dela. Forma desberdin horiei Ilargiaren aldiak deitzen zaie eta hauek dira: Ilbetea: Ilargia Eguzkiaren kontrako aldean jartzen da, erabat argiztaturiko aldean, Lurraren aurrez aurre. Momentu honetan ilargi osoa ikusten dugu. Ilbehera: Lurretik, Eguzkiak argitutako erdia soilik ikusten dugu, ilgoran ikusten denaren kontrakoa. Ilargiak C letraren antza du egoera honetan. Ilberria: Ilargia Lurraren eta Eguzkiaren artean dago. Argitutako aldea Lurraren kontrako aldea da, horregatik ez dugu ilargirik ikusten. Ilgora: Lurretik, Eguzkiak argitutako Ilargiaren erdia soilik ikusten dugu. Ilargiak D letraren antza du. Ilargiak itsasoko marearengan eragina ere badauka, mareak Lurraren errotazio mugimenduaren baitan ere mareak sortzen dira. Ilargiak Lurrarekiko duen erakarpen indarragatik, Ilargia itsaso edo ozeano baten gainean dagoenean ura beregana erakartzen du, urak gora egiten duelarik. Ilargia itsaso eta ozeanoetatik urruti dagoenean, berriz, hauen urak behera egiten du. Urak gora egiten duen itsasaldiari itsasgora deritzo, eta behera egiten duen itsasaldiari itsasbehera.
HAURREN AURRE-EZAGUTZAK	Aurre ezagutzak jasotzeko, ondorengo galderak proposatuko ditugu: Ze da ilargia? Nolakoa izaten da' Noiz ikusten dugu?
BALIABIDE MATERIALAK	Kartulina bat. Margoak. Paper ezberdinak Kola Guraizeak. Ilargiaren irudi bat. Kanta entzuteko gailua.
ESPERIMENTUAREN AZALPENA	Hasteko haur guztiak korroan daudela ilargiari buruz hitz egingo dugu, haiei galderak egik eta dakitena eta nondik joan jakiteko. Ondoren asmakizun txiki bat botako diegu, agian zail samarra da haientzat, baina literatur arlo honekin familiarizatzen joan daitezen egingo dugu. Asmakizuna kartulina batean, handiz idatzita egingo da, eta irakasleak hitzez hitz seinalatuz hau irakurriko du. ZURI ZURIA DA. BOROBIL BOROBILA DA. ILUNTASUNA ARGITZEN DU. ZER DA? (ilargia) Galdera ezberdinak eginaz ondoren asmatzen lagunduko die, eta asmatzen dutenean, atzean, erantzuna azalduko da, hau da, ilargiaren irudi bat eta ILARGIA hitza idatzita. Kantarekin hasiko gara ondoren. Hasieratik kanta gelan mural batean izango dugu idatzita marrazkiekin lagunduta. Lehenik eta behin kanta entzun egingo dugu, eta ondoren, irakasleak bakarrik abestu, eta behin baino gehiagotan erepikatuko da, haurrek barneratu dezaten, eta horrela ikasi dezaten. http://isalaberria.wix.com/eguberri-abestiak#!about_us/csgz Gaueko ilunean zuhaitz bitartean ilargia ageri da borobil betean. O lara la ri o O lara la ri o….. Behin klaseko gehiengoak abesten dutela, esku jokoa ikasiko dugu, O-La-Ra La-Ri-o zatian, izterretan jo, txalo eta krixkitina egingo dugu zati hau irauten duen bitartean. Hau ikasteko ere, hasiera batean musikarik gabe keinuak egiten ikasiko dugu, hasieran banaka eta ondoren, bata bestearen atzetik. Behin barneratu samar dituztenean, kantarekin batera egiten saiatuko gara, hasiera gure erritmora, eta prozesu hau egun batzuetakoa izango denez, ikusiko da, zenbateraino sartuko dugun kanta grabatua, ala gure erritmoarekin geratuko garen
METODOLOGIA	Esperimentu honetan metodo zientifikoa erabiliko dugu. Metodo honek, ondorengo puntuak jarraituko ditu: Behaketa eta azalpena: Haurrei kanta ikasiko dugula azalduko zaie. Hipotesiak: Egingo dugun saioa azaldu ondoren, haurrak hipotesiak egitera bultzatuko ditugu, horrelako galderak eginez: Ilargia noiz ikusten dugu? Nolakoa da? Esperimentazioa: Abesten dugun bitartean hauen aurrerapausoak, gabeziak eta trabak behatuko ditugu Analisia eta ondorioak: Behatutakoaren ondoren abesti eta asmakizunak egokiak diren edo moldaketarik behar duten ondorioztatuko dugu.
JARDUERAREN EBALUAZIOA	Behaketaren bidez honelakoak ebaluatuko ditugu: Aktiboki parte hartu dute jardueran Jakin-mina sortarazi die jarduerak Arretaz entzun dituzten azalpenak Abestia ikasi eta mugimenduak barneratu dituzten. Ondo pasa duten.

IZENBURUA	8.3.1 ITZALEN JOKOA		8.3. Aroa
HELBURU OROKORRAK	Nortasuna eta Autonomia Pertsonala Beharrak, sentimenduak, emozioak edo lehentasunak identifikatzea, horiek adierazteko, menderatzeko eta ingurukoei jakinarazteko gero eta gaitasun handiago izan dezan. Ongizate emozionalari eta fisikoari loturiko ohiturak eta jarrerak barneratzen aurrera egitea, bere segurtasun pertsonala sendotzeko eta eguneroko egoerez gozatzeko. Estrategiak garatzea, afektu, jolas, elikadura, mugimendu, azterketa, higiene, osasun eta segurtasuneko oinarrizko beharrak gero eta modu autonomoagoan bete ditzan; eta izandako lorpenekin pozik dagoela adieraztea. Ingurune Sozial eta Fisikoaren Ezaguera Ingurune fisikoa, naturala eta soziala modu aktiboan aztertzea eta esploratzea, eta ingurune horiek ezagutzeko interesa erakustea, ingurune horietako kide diren sentipena garatzeko eta haietara nolabaiteko segurtasunez eta autonomiaz moldatzeko. Portaera sozialeko oinarrizko arauak arian-arian barneratzea, eta beren jokabidea arau horietara egokitzea, gero eta modu orekatuagoan eta hobean. Beren esperientziaren hurbileko hainbat gizarte-talde, haien zenbait ezaugarri, ekoizpen kultural, balio eta bizimodu identifikatzea eta haiek ezagutzera hurbiltzea, konfiantza-, errespetu- eta estimazio-jarrerak sortze aldera. Ingurune fisikoa ikertzea eta bertako zenbait elementuren ezaugarriak identifikatzea, haietan jarduteko eta haietan eraldaketak sortzeko gaitasuna garatze aldera. Komunikazioa eta Errepresentazioa Hizkuntza, ideiak eta sentimenduak adierazteko asmoz, komunikatzeko, irudikatzeko, ikasteko eta gozatzeko tresna gisa erabiltzea. Plastikako, ikus-entzunezko, teknologiako, antzerkiko, musikako eta gorputzaren inguruko ekoizpenetan modu sortzailean parte hartzea hainbat teknika erabiliz, komunikazio-aukerak zabaltzeko eta kultura-egitatea ulertzen hasteko.. Beste haurren eta pertsona helduen mezuak ulertzea era askotariko hizkuntza testuinguruetan; eta harreman horiek zuzentzen dituzten arauak ezagutzea, komunikazio-asmoak egoki interpretatzeko.
HELBURUAK DIDAKTIKOAK	Eguzkiaren beharra ulertzea. Gaua eta eguneko identifikatzea. Kontzeptua berriak errealitatearekin lotzea. Ilargiaren nondik norakoa ulertzen hastea.
EDUKIAK	Kontzeptuzkoak: Ilargia eta Eguzkia Eguna eta gaua. Argitasuna eta iluntasuna.	Prozedurazkoak: Linternen erabilera. Kontzeptu ezberdinen erabilera. Gaua eta eguna kontzeptuen ulermena		Jarrerazkoak: Beste kideekiko errespetua. Baliabideekiko errespetua. Gaian parte hartzeko jarrera izatea.
IRAKASLEAREN EDUKIAK	Bertan landuko dena azaltzeko honako edukiak behar ditu irakasleak: Izarrak: EGUZKIA Berezko argia duen astroa da izarra. Izarren barruan energia handia sortzen da eta hori argi eta bero moduan irteten da kanpoaldera. Gertuen dugun izarra Eguzkia da, hidrogeno eta helioz osatutako gas bola erraldoia da. Eguzkia, orain dela 5.000miloi urte jaio zen eta bizitzaren erdia igaro duela esaten da. Honen berotasun, argi eta energiari esker bizi gara gu, gizakiok eta gainerako bizidunak Lur planetan. Lurra baino 1.300.000 aldiz handiagoa da Eguzkia. Eguzkia, Esne-bideko beste izarren artean, handiagoa eta distiratsuagoa da. Izarren arteko distantziak oso handiak dira eta gugandik oso urrun daude. Distantzia hauek neurtzeko argi-urtea erabiltzen da, argiak espazioan urtebetean egiten duen distantzia da. Traslazio mugimendua: GAUA eta EGUNA Lurrak bere ardatzaren inguruan mendebaldetik ekialderantz egiten du bira errotazio-mugimenduaren ondorioz. Lurraren errotazio-ardatza okertuta dago . Lurra ia esfera bat denez, planetaren zati batek Eguzkiaren argia hartzen duenean, bestea ilunpetan geratzen da; gune horretan gaua da. Eguzkiaren argia jasotzen duen aldean, berriz, eguna da. Lurrak bere ardatzaren inguruan bira oso bat (360º) emateko behar duen denbora-tarteari eguna esaten zaio. Egun bat 24 zatitan banatzen da eta zati horietako bakoitzari ordu esaten zaio. Zehatzago esanda, egun batek 23 ordu, 56 minutu eta 4 segundo ditu. Ordua, Lurreko tokian tokiko kokapenaren arabera, aldatu egiten da. Inguru bakoitzean zer ordu den jakiteko Lurra 24 ordu-eremutan banatzen da. ILARGIA: ilargia, Lurrak duen satelite bakarra da. Satelitea den heinean, honek ez du argirik eta Eguzkitik jasotzen duena islatzen du. Ilargian ez dago ez urik eta ezta atmosferarik ere, ondorioz ezinezkoa da bertan bizitzarik izatea. Lurrak bezalaxe, bi mugimendu egiten ditu honek ere: errotazioa ( bere buruaren baitan egiten duena) eta translazioa ( Lurraren inguruan ematen duena). Errotazio mugimendua egiteko ilargiak 29 egun eta erdi irauten du eta Lurraren inguruko translazioa egiteko ere 29 egun eta erdi behar ditu. Hori dela eta, Lurretik Ilargiaren alde bera ikusten dugu beti, nahiz eta ilargiaren zatiak ikusi. Eguzkiak Ilargiko alde desberdinak argitzen ditu, badirudi Ilargiaren forma aldatu egiten dela. Forma desberdin horiei Ilargiaren aldiak deitzen zaie eta hauek dira: Ilbetea: Ilargia Eguzkiaren kontrako aldean jartzen da, erabat argiztaturiko aldean, Lurraren aurrez aurre. Momentu honetan ilargi osoa ikusten dugu. Ilbehera: Lurretik, Eguzkiak argitutako erdia soilik ikusten dugu, ilgoran ikusten denaren kontrakoa. Ilargiak C letraren antza du egoera honetan. Ilberria: Ilargia Lurraren eta Eguzkiaren artean dago. Argitutako aldea Lurraren kontrako aldea da, horregatik ez dugu ilargirik ikusten. Ilgora: Lurretik, Eguzkiak argitutako Ilargiaren erdia soilik ikusten dugu. Ilargiak D letraren antza du.
HAURREN AURRE-EZAGUTZAK	Aurre ezagutzak jasotzeko, ondorengo galderak proposatuko ditugu: Eguna denean nola dago zerua? Argitasuna denean zer izango da, eguna ala gaua? Eta ilun dagoenean? Ilun dagoenean zerbait ikus al dezakegu? Eta argia dagoenean ikusten al ditugu gure gelakideak? Itzalik ikusiko al dugu?
BALIABIDE MATERIALAK	Linternak.
ESPERIMENTUAREN AZALPENA	Gelako haurrekin, eskolako patiora joango gara, horretarako eguzkia dagoen egunbat aukeratu behar dugu. Goiz erdian edo arratsalde erdian aterako gara. Gelatik irten aurretik, eguzkiari zuzenean begiratzea betaurrekorik gabe ez dela ona esango diegu. Kalera irtetean, bakoitzaren itzalean erreparatzeko esango diegu, haurrak mugitzean zer gertatzen den ikus dezaten esango diegu hau. Bakoitzaren itzala desberdina dela konturatu daitezen, eta mugimendu desberdinak eginez gero hau ere mugitu egingo dela ohartu daitezen. Elkarren itzalak nahastu ditzaten lagunduko diegu. Gelara sartuko gara eta gela erabat ilun jarriko dugu, haurrei galdetuko diegu ea zerbait ikusten duten. Linternak piztuko ditugu, eta berauekin jolastuko dugu itzalak eginez.
METODOLOGIA	Esperimentu honetan metodo zientifikoa erabiliko dugu. Metodo honek, ondorengo puntuak jarraituko ditu: Behaketa eta azalpena: Haurrei saioan zehar egingo duguna azalduko zaie. Horretarako galderak egingo ditugu. Hipotesiak: Egingo dugun saioa azaldu ondoren, haurrak hipotesiak egitera bultzatuko ditugu, horrelako galderak eginez: Noiz ikus ditzakegu gure itzalak? Ilun dagoenean edo argi dagoenean? Esperimentazioa: Saioan zehar haur guztiek, linternekin eta patioan esperimentatuko dute. Analisia eta ondorioak: Saioaren ondoren, aurretik emandako hipotesiak aztertuko ditugu. Azken teoria: Batzuetan itzalak ikus ditzakegula eta besteetan ez, honen zergatia azalduko diegu, eguna eta gaua kontzeptuak erabiliz. Beraien egunerokotasunera hurbilduz.
JARDUERAREN EBALUAZIOA	Iluntasuna eta argitasuna ulertu dituzten jakiteko, eta honetarako eguzkiak duen garrantziaz jabetzeko. Eguzkia agertzen den paper bat eta papel beltz bat erakutsiko dizkiegu, beraiei galdetuko diegu ea non aurkitu ditzakegun itzalak, eguzkia dagoen paperean edo gela iluntasunean jarri dugunean. Kontzeptuak desberdindu dituzten ikusiz.

IZENBURUA	8.3.2 GAUA ETA EGUNA IRUDEITAN			8.3. Aroa
HELBURU OROKORRAK	Nortasuna eta Autonomia Pertsonala Eguneroko bizitzako arazoak konpontzeko ohiko jarduerak eta lan errazak gero eta modu autonomoagoan egitea, nork bere buruarekiko konfiantza eta ekimen-gaitasuna areagotzeko. Haurrak ingurukoengandik bestelakoa dela ikustea eta nork bere buruaren irudi benetakoa eta positiboa eratzea, autoestimuko eta autonomia pertsonaleko sentimenduak gara ditzan. Ongizate emozionalari eta fisikoari loturiko ohiturak eta jarrerak barneratzen aurrera egitea, bere segurtasun pertsonala sendotzeko eta eguneroko egoerez gozatzeko. Ingurune Sozial eta Fisikoaren Ezaguera Ingurune fisikoa ikertzea eta bertako zenbait elementuren ezaugarriak identifikatzea, haietan jarduteko eta haietan eraldaketak sortzeko gaitasuna garatze aldera. Naturako animaliak, landareak, elementuak eta fenomenoak aztertzea eta ezagutzea, eta haiei buruzko saiakuntzak egitea eta hitz egitea, ingurune naturalaren gaineko interesa erakusteko eta jakin-mina eta errespetua garatzeko. Ingurune fisikoa, naturala eta soziala modu aktiboan aztertzea eta esploratzea, eta ingurune horiek ezagutzeko interesa erakustea, ingurune horietako kide diren sentipena garatzeko eta haietara nolabaiteko segurtasunez eta autonomiaz moldatzeko. Portaera sozialeko oinarrizko arauak arian-arian barneratzea, eta beren jokabidea arau horietara egokitzea, gero eta modu orekatuagoan eta hobean. Elementuen eta bildumen tasunak identifikatzea eta taldekatze, sailkatze, ordenatze eta kuantifikatze harremanak ezartzea, pentsamendu logiko matematikoa garatzeko eta horren adierazpideak ikasten hasteko. Komunikazioa eta Errepresentazioa Gorputz, plastika, musika eta teknologia hizkuntzekin saiakuntzak egitea, haiekiko interesa erakustea eta erabiltzea, hartara, bai egoerak, bizipenak, beharrak eta inguruko elementuak adierazteko, bai eragin estetikoak eragiteko eta gozatzeko ere. Beste haurren eta pertsona helduen mezuak ulertzea era askotariko hizkuntza-testuinguruetan; eta harreman horiek zuzentzen dituzten arauak ezagutzea, komunikazio-asmoak egoki interpretatzeko. Hizkuntza, ideiak eta sentimenduak adierazteko asmoz, komunikatzeko, irudikatzeko, ikasteko eta gozatzeko tresna gisa erabiltzea. Arian-arian, ahozko hizkera norberaren jokabidea eta bizikidetza arautzeko erabiltzea, eta horretarako garrantzitsua dela ohartzea.
HELBURUAK DIDAKTIKOAK	Gaua eta eguna bereiztea. Bakoitzean egin ditzaken aktibitateak bereiztea. Jarduera eta kontzeptuak haien egunerokotasunarekin lotzea.
EDUKIAK	Kontzeptuzkoak: Eguna eta gaua. Eguzkia. Ilargia.	Prozedurazkoak: Egunez egin daitezkeen zereginez jabetzea. Gaua denean zer egin dezaketen ulertzea. Eguna eta gauaren artean bereizte.	Jarrerazkoak: Talde arauekiko errespetua Materialarekiko errespetua Jarduerarekiko errespetu eta begirunea izatea Parte hartze aktiboa izatea. Gaiarekiko interesa izatea.
IRAKASLEAREN EDUKIAK	Bertan landuko dena azaltzeko honako edukiak behar ditu irakasleak: Izarrak: EGUZKIA Berezko argia duen astroa da izarra. Izarren barruan energia handia sortzen da eta hori argi eta bero moduan irteten da kanpoaldera. Gertuen dugun izarra Eguzkia da, hidrogeno eta helioz osatutako gas bola erraldoia da. Eguzkia, orain dela 5.000miloi urte jaio zen eta bizitzaren erdia igaro duela esaten da. Honen berotasun, argi eta energiari esker bizi gara gu, gizakiok eta gainerako bizidunak Lur planetan. Lurra baino 1.300.000 aldiz handiagoa da Eguzkia. Eguzkia, Esne-bideko beste izarren artean, handiagoa eta distiratsuagoa da. Izarren arteko distantziak oso handiak dira eta gugandik oso urrun daude. Distantzia hauek neurtzeko argi-urtea erabiltzen da, argiak espazioan urtebetean egiten duen distantzia da. Traslazio mugimendua: GAUA eta EGUNA Lurrak bere ardatzaren inguruan mendebaldetik ekialderantz egiten du bira errotazio-mugimenduaren ondorioz. Lurraren errotazio-ardatza okertuta dago . Lurra ia esfera bat denez, planetaren zati batek Eguzkiaren argia hartzen duenean, bestea ilunpetan geratzen da; gune horretan gaua da. Eguzkiaren argia jasotzen duen aldean, berriz, eguna da. Lurrak bere ardatzaren inguruan bira oso bat (360º) emateko behar duen denbora-tarteari eguna esaten zaio. Egun bat 24 zatitan banatzen da eta zati horietako bakoitzari ordu esaten zaio. Zehatzago esanda, egun batek 23 ordu, 56 minutu eta 4 segundo ditu. Ordua, Lurreko tokian tokiko kokapenaren arabera, aldatu egiten da. Inguru bakoitzean zer ordu den jakiteko Lurra 24 ordu-eremutan banatzen da. ILARGIA: ilargia, Lurrak duen satelite bakarra da. Satelitea den heinean, honek ez du argirik eta Eguzkitik jasotzen duena islatzen du. Ilargian ez dago ez urik eta ezta atmosferarik ere, ondorioz ezinezkoa da bertan bizitzarik izatea. Lurrak bezalaxe, bi mugimendu egiten ditu honek ere: errotazioa ( bere buruaren baitan egiten duena) eta translazioa ( Lurraren inguruan ematen duena). Errotazio mugimendua egiteko ilargiak 29 egun eta erdi irauten du eta Lurraren inguruko translazioa egiteko ere 29 egun eta erdi behar ditu. Hori dela eta, Lurretik Ilargiaren alde bera ikusten dugu beti, nahiz eta ilargiaren zatiak ikusi. Eguzkiak Ilargiko alde desberdinak argitzen ditu, badirudi Ilargiaren forma aldatu egiten dela. Forma desberdin horiei Ilargiaren aldiak deitzen zaie eta hauek dira: Ilbetea: Ilargia Eguzkiaren kontrako aldean jartzen da, erabat argiztaturiko aldean, Lurraren aurrez aurre. Momentu honetan ilargi osoa ikusten dugu. Ilbehera: Lurretik, Eguzkiak argitutako erdia soilik ikusten dugu, ilgoran ikusten denaren kontrakoa. Ilargiak C letraren antza du egoera honetan. Ilberria: Ilargia Lurraren eta Eguzkiaren artean dago. Argitutako aldea Lurraren kontrako aldea da, horregatik ez dugu ilargirik ikusten. Ilgora: Lurretik, Eguzkiak argitutako Ilargiaren erdia soilik ikusten dugu. Ilargiak D letraren antza du.
HAURREN AURRE-EZAGUTZAK	Aurre ezagutzak jasotzeko, ondorengo galderak proposatuko ditugu: Eguna denean, zer dago zeruan? Eta gaua denean? Ilargia noiz agertzen da? Eta eguzkia? Zer egiten dugu eguna denean? Eta gaua denean?
BALIABIDE MATERIALAK	Orri zuri handi bat. Beraiek ekarritako argazkiak. Zelo. Eguzkia irudikatzen duen marrazki bat. Gaua irudikatzen duen beste bat.
ESPERIMENTUAREN AZALPENA	Jarduera hau egin aurretik, haurrei beraiek nahi dituzten argazki edota egunkaritik moztutako irudi desberdinak ekartzeko esango diegu. Ondoren, eguna denean ze ekintza egin ditzakegun azalduko diegu, eskolara etorri, mendira joan, hondartzan bainatu, bazkaldu…. Eta gaua denean, ilargia agertzen denean, zer egiten ditugun: pijama jantzi, gurasoekin telebista ikusi, aiton amonen etxera joan lo egitera, ohean ipuinak ikusi…. Orri zuri horretan, bi alderdi jarriko ditugu. Batean eguzkia agertuko da eta bestean ilargia. Bakoitzari dagokion argazkiak jarriko ditugu bere lekuan, horrela haurrek egunez eta gauez zer egin dezaketen eta ze desberdintasun dagoen zeruan ikusiko dute. Argazki egokirik ez baldin badago, irakasleak izango ditu eskura, beste argazki edo baliabide batzuk hauek irudikatzeko.
METODOLOGIA	Esperimentu honetan metodo zientifikoa erabiliko dugu. Metodo honek, ondorengo puntuak jarraituko ditu: Behaketa eta azalpena: Haurrei aurrez aurkeztuko zaie jarduera, gaua eta egunaren berri emanez. Hipotesiak: Egingo dugun esperimentua azaldu ondoren, haurrak hipotesiak egitera bultzatuko ditugu, horrelako galderak eginez: Zer gertatzen da lo gaudenean? Nola dago kalea? Ikus al dezakegu eguzkirik, argirik gabe? Esperimentazioa: Argazki bakoitza bere tokian kokatuko dute. Analisia eta ondorioak: Jarduera egin ondoren, aurretik emandako hipotesiak aztertuko ditugu. Azken teoria: Egunaren fase desberdinak bereiztea, eguna eta gaua direla eta bakoitzak zer berezitasun nagusi dituen. Eguzkia eta ilargia.
JARDUERAREN EBALUAZIOA	Jarduerako kontzeptuak ulertu dituzten eta beraien egunerokotasunarekin loturak egin dituzten ikusteko, jarduera bera erabiliko dugu. Behaketaren ondorioz izango da berau.

IZENBURUA	8.4.1 GAZTA ZULATU BAT DA ILARGIA			8.4 Jon
HELBURU OROKORRAK	Nortasuna eta Autonomia Pertsonala Gorputza kontrolatzen aurrera egitea, zentzumen-pertzepzioa garatzeko eta tonua, oreka eta mugimenduaren koordinazioa inguruko ezaugarrietara egokitzeko. Eginkizun errazak gauzatzeko edo arazoak konpontzeko, norberaren ekintzaren plangintza egitea eta ekintza sekuentziatzea; frustrazio txikiak onartzea, aurkezten zaizkion zailtasunak gainditzera daraman jarrera adieraztea, eta besteengan beharrezko lankidetza bilatzea. Ingurune Sozial eta Fisikoaren Ezaguera Ingurune fisikoa, naturala eta soziala modu aktiboan aztertzea eta esploratzea, eta ingurune horiek ezagutzeko interesa erakustea, ingurune horietako kide diren sentipena garatzeko eta haietara nolabaiteko segurtasunez eta autonomiaz moldatzeko. Ingurune fisikoa ikertzea eta bertako zenbait elementuren ezaugarriak identifikatzea, haietan jarduteko eta haietan eraldaketak sortzeko gaitasuna garatze aldera. Portaera sozialeko oinarrizko arauak arian-arian barneratzea, eta beren jokabidea arau horietara egokitzea, gero eta modu orekatuagoan eta hobean. Elementuen eta bildumen tasunak identifikatzea eta taldekatze-, sailkatze-, ordenatze- eta kuantifikatze-harremanak ezartzea, pentsamendu logiko-matematikoa garatzeko eta horren adierazpideak ikasten hasteko. Naturako animaliak, landareak, elementuak eta fenomenoak aztertzea eta ezagutzea, eta haiei buruzko saiakuntzak egitea eta hitz egitea, ingurune naturalaren gaineko interesa erakusteko eta jakin-mina eta errespetua garatzeko. Ingurune naturaleko oinarrizko osagaiak eta haien zenbait harreman, aldaketa eta eraldaketa ezagutzea eta aintzat hartzea, haiek babesteko zaintza, errespetua eta erantzukizuna garatzeko. Komunikazioa eta Errepresentazioa Plastikako, ikus-entzunezko, teknologiako, antzerkiko, musikako eta gorputzaren inguruko ekoizpenetan modu sortzailean parte hartzea hainbat teknika erabiliz, komunikazio-aukerak zabaltzeko eta kultura-egitatea ulertzen hasteko.. Beste haurren eta pertsona helduen mezuak ulertzea era askotariko hizkuntza testuinguruetan; eta harreman horiek zuzentzen dituzten arauak ezagutzea, komunikazio-asmoak egoki interpretatzeko. Hizkuntza, ideiak eta sentimenduak adierazteko asmoz, komunikatzeko, irudikatzeko, ikasteko eta gozatzeko tresna gisa erabiltzea.
HELBURUAK DIDAKTIKOAK	Ilargiko kraterren jatorria ulertzea Pisu eta bolumen ezberdinetako gorputzek gainazal moldakor batean uzten duten arrastoa behatzea Psikomotrizitate fina lantzea.
EDUKIAK	Kontzeptuzkoak: Kraterra Meteoritoa Atmosfera	Prozedurazkoak: Materialaren erabilera Pisuaren eta bolumenaren garrantziaren ulermena Psimomotrizitate finaren lanketa	Jarrerazkoak: Besteen iritzi eta txandekiko errespetua Materialarekiko errespetua Parte hartze aktiboa izatea Hausnarketa jarrera izatea
IRAKASLEAREN EDUKIAK	KRATERRA: Talka kraterra edo astroblema, meteorito batek azalera solidoko gorputz planetario batean (planeta, planeta nanoa, asteroidea edo satelitea) uzten duen sakonune ugarietako bakoitza da. Talka krater baten eraketaren sekuentzia: Argizagien gainean erortzen diren meteoritoek, neurri oso ezberdinak izan ditzakete. Hautsarena baino neurri txikiagokoetatik, hamarnaka kilometroko diametroa dutenetaraino. Meteorito baten energia zinetikoa hain da handia, lurrean bapatean deusezteak bere zatiketa bortitza eragiten duela, eztanda egingo balu bezala (ikus irudia). Kasuak egon dira, meteoritoaren masa oso handia izan denean, non barnetik heldutako laba, zulon agertzen den, laku bat eratuz, solidotutakoan, kraterrari hondo lau bat ematen diona. Bere formagatik, mota honetako kraterrei zirku deritze. Zerutik eroritako meteoritoen berebiziko potentzia, erraz azaltzen da daramaten abiaduragatik (50.000tik 150.000 km/hrarte) baita bere masagatik ere. Bi parametro hauen konbinaketak, energia zinetiko beldurgarri batean biltzen da. 75.000 km/hko abiadan datorren 250 metroko diametroa duen meteorito batek, Lurrak ezagutu duen lurrikara edo sumendi erupziorik potenteenak hainako energia askatzen du. Esperimentalki, kraterren forma, bonba edo jaurtigailu batek lurrean eztanda egin ondoren sortzen denaren berbera dela frogatu da, hau da, katilu batena. Talka kraterrak, hainbat aldaketa eragiten ditu paisaian, talka bortitzaren ondorioz, bretxa deritzen aldatutako arrokak eratuz, eta, gainera, urtutako material kopuru handia jaurtitzen du inguruan. Atmosferen papera : Gasezko egitura duten planetetan, talka kraterrak ez dira hain ugariak. Alde batetik, atmosferak hain bortizki geldiarazten ditu meteoritoak, hauek, ablazio izeneko beroketa oso bizi bat jasaten dutela. Euren tenperatura milaka gradutar iristen da, eta hiru fenomeno ezberdin gerta daitezke, meteoritoaren forma, norantza, abiadura eta masaren arabera. Sublimazioa garaiera handian gerta daiteke (orduan, oso motel, meteorito hautsa erortzen da), desintegrazioa lurretik gertu, meteoritoaren barnealdearen eta kanpoaldearen arteko tenperatura diferentzia izugarriagatik (kasu honetan, lurrerantz botatako zatirik nagusienak, lurrean, beste haserako meteorito batzuk balira bezala jokatzen dute), higadura nabarmena atmosferako bere ibilbidean zehar. Kasu honetan, lurrera bloke homogeneo bat bezala hel daiteke, metro batzuk neurtzen baditu, jada aipaturiko eztanda desintegrazioa eragiten duena. Honela, atmosferaren presentziak, ondorio bezala, lurrera erortzen diren meteoritoen tamaina eta kopuruaren murrizketa du. Gainera, atmosferak, denborarekin talka hauek lurrean utzitako arrastoak ezabatzen dituzten beste akzio batzuk ere egiten ditu. Higadura da, forma ezberdinak izan ditzakeena. ur korronteak, haizea, lurraren izozte eta desizoztea, aktibitate biologikoa. Guzti honek, sakonuneak betetzen eta zirkuen harresiak higatzen laguntzen du. ILARGIKO KRATERRAK: Tamaina guztietako meteorito talkek josia, gaur egun, Ilargiaren lurzoruak, milioika krater ditu. Hauen diametroa, zentimetro gutxi batzuetatik, ehundaka kilometratarainokoa da. Meteorito erorketa, duela milaka milioi urtetik gertatu denez, krater berrienak, antzinakoen gainean eratu dira. LURREKO KRATERRAK: Lurra, Martek baino atmosfera trinkoagoa izan arren, ez da meteoritoen talketatik libre geratu. Bataz beste, 750 metroko diametroko krater bat egiteko gai diren bi meteoritoren artean 10.000 urte inguru igarotzen direla suposatuz, duela 4.000 milioi urtetik hona, halako 400.000 erori izango dira. Eta, itsasoek, lur planetaren azalera osoaren %70a hartzen dutela kontuan izanik, bakarrik kontinenteetan, 750 metroko diametroa duten 120.000 talka krater egon behar dute. Horietatik, ustez meteoritoenak diren ehundaka gutxi batzuk bakarrik inbentariatu dira, horien artean, 170 benetan edo ziurtasun handiz, hala direnak. Guztietan ezagunena, Barringer kraterra da, Flagstaffen, Arizonan. Guztietan handiena dena, Kazakhstango hiriburua den Astanan dago, eta 350 kilometroko diametroa du. Aipagarria den beste talka krater ospetsu bat, Chicxulubekoa da, Mexikoko Yukatan penintsulan dagoena. 10 kilometroko diametroa zuen meteorito batek eratu zuen, duela 65 milioi urte, garai horretararte lurreko errege ziren dinosauroen desagerpena abiaraziz. Lurra, oraindik ere, meteorito erorketen eraginpean dago, batez ere oso meteorito handien erorketen eraginpean, baina probabilitatea, hainbat txikiagoa da, zenbat eta handiagoa izan meteoritoa. 1972an, 4000 tonako meteorito batek, Lurreranzko bere erorketa hasi zuen, eta apirilaren 10ean, atmosferan sartu zen. Zorionez, bere arraseko ibilbidea eta bere abiaduragatik, lurraren erakarpenetik ihes egiteko haina energia zinetiko mantendu zuen, eta berriz espazioan desagertu zen, Montana estatua 60 kilometroko garaieran zeharkatu ondoren. Arriskurik garrantzitsuena, Lurretik gertuko asteroideak dira. Hauen orbita, etorkizunean, Lurraren aurkako talka bat eragin dezaketen deformazioen mende dago. BESTE PLANETA BATZUK: Merkurio planetak ia ez du atmosferarik, eta, hortaz, bere lurzoruaren itxura, ez da Ilargiaren oso ezberdina. Merkurioren azalera oso-osorik, talka kraterrez josia dago Martek hain atmosfera fina du, proportzionalki, Ilargia kraterrez josi dutena baino meteorito kopuru txikiago batek zeharkatu dutela, baina, denbora berean, Lur planetaren gainean erori direnena baino handiagoa. Beste alde batetik, bere atmosfera hain fina izan arren, milioika urtetan, krater txikiagoak bete dituen eta nagusien harresiak higatu dituen higadura akzio bat egin du. Marteren lurzoruak krater asko kontserbatzen ditu, baina ez dago kraterrez josia, Ilargia eta Merkurio bezala METEORITOA: Meteorito bat lurrazalera iritsi den kanpoko espazioan sortutako gorputz naturala da, talkaren ondorioz suntsitu ez dena. Espazioan daudenean meteoroide izena hartzen dute eta asteroideak baino txikiagoak dira (geheinez 50 metroko diametroa). Atmosferarekin kontaktuan jartzen direnean marruskadurak berotu eta goritzea dakar eta horrela sortzen dira izar usoak. Asteroideen osagai kimikoak Lurraren gainera eroritako meteoritoenekin erkatzen badira, berehala ikusiko da asteroide gerrikoa dela meteorito iturririk oparoena. Ziur aski, eraztuneko gauzakien elkar jotzeek, maiz gertatzen baitira inondik ere, orbita ezegonkorretan kokatzen dituzte zati batzuk, eta Jupiterren masa handiaren eraginpean Lurraren orbitaraino aldatzen dira lekuz. Lurrera iristen diren meteoritoen %86a gutxi gora behera kondritak dira. %8a akondritak dira eta %5a inguru nikel-burdin nahasturaz sortutako meteorito metalikoak dira. Sailkapena Meteoritoen egungo sailkapenen arabera lau talde oinarrizko bereizten dira: sideritoak, guztiaren ehuneko lau direnak, burdinazko eta nikelezko nahastura batez osatuak; siderolitoak, ehuneko bat direnak eta erditsua burdina-nikelez eta erditsua silikatoz osatuak daudenak; aerolitoak eta litometeoritoak, ehuneko laurogeita bost direnak eta silikatoz soilik osatuak daudenak. tektitak; meteorito zatiki misteriotsu batzuk dira, oso gutxi; ehuneko hirurogei baino gehiago silize den beirazko zatikiak dira. Tektikak Lurreko alde jakin batzuetan bakarrik aurkitu dira, Europako erdialdean, Afrikako sartaldean, indoaustraliar eskualdean eta Estatu Batuen hegoaldean, hain zuzen. Gainera ez dute zerikusirik gainerako meteoritoekin, ezpada atmosferan zehar egiten duten ibilbidea, forma aerodinamikoa ematen diena. Aerolitoena da talde horietan interesgarriena. Bi azpitalde biltzen ditu, kondritena eta akondritena. Lehenak kondruluak dituzte, hots, milimetro hamarrenetik milimetro batzuetarainoko diametroko egitura esferoidalak. Kondritak karbonatodunak edo karbonato gabeak izan daitezke, karbonoa duten ala ez duten harturik kontuan. Egin diren ikerketei eskerrak badira meteorito mota desberdinen sortzeari eta bilakaerari buruzko eredu onargarriak. Esaterako, kondruluak eguzki nebulosan gertatu zen lehen talken bitartean urturiko tantatzat hartzen dira. Berotze orokorraren gabeziak eragin zuen ondoriotzat hartzen da kondrita karbonatodunetako elementu lurrunkorren kopuru handia, erabateko berotzeak gai lurrunkorren galera eragingo baitzuen. Gainera, izaten dituzte meteorito horiek zenbait elementuren isotopo batzuk, Eguzki sistemako beste ezein materialetan atzeman ez direnak. Hortaz, pentsa daiteke kondrita ikazkaidunak direla eguzki nebulosako lekuko zaharrenak, eta beraz, haren historiaren hasierako gertakariak nola izan ziren asmatzeko baliozkoenak.. ATMOSFERA: Lurraren atmosfera edo eguratsa Lurra inguratzen duen gas geruza da. Osagai nagusiak hauek dira: nitrogenoa da (%78), oxigenoa (%21,12), argona (%0,93), karbono dioxidoa /%0,04), ur lurruna (%2 inguru) eta gainerakoa beste gas batzuen aztarnak. Atmosferak lur kanpoko erradiazioetatik babesten du, izpi ultramoreak xurgatuz. Ez du muga zehatzik, gainazaletik aldendu ahala bere dentsitatea jarraian jaisten baita. Askotan, atmosfera eta espazioaren arteko muga bezala Karman muga aipatzen da, 100 km-ko garaieran. Eguratsaren geruzak Eguratsa hainbat geruzatan zatitzen da: Troposfera: Atmosferako geruza baxuena, lurrazalean hasten da eta 7 km-ko altuerara heltzen da poloetan eta 17 km-ra ekuatorean. Geruza guztietatik lodiena, atmosfera osoko masaren %75a dauka eta ia ur lurrun guztia. Orokorrean, tenperatura jaitsi egiten da altuera igo ahala, batez beste 14 Â°C-tik -50 Â°C-ra. Eremu oso zurrunbilotsua, bertan gertatzen dira fenomeno meteorologiko gehienak. Estratosfera: Troposferaren gainetik 50 bat km-ko altueraraino hedatzen da. Bertan dago ozono-geruza, ozono kontzentrazio handi samarreko eremua, izpi-ultramore gehienak xurgatzen dituena. Behe-aldean tenperatura ia konstantea da, eta gorago handitu egiten da altuerarekin. Aurrekoa baino askoz egonkorragoa da. Mesosfera: 50 eta 80-85 km artean, tenperatura jaitsi egiten da igo ahala. Termosfera: 80-85 km-tik 640 km-raino hedatzen da, tenperatura igoz altuerarekin, energia altuko erradiazioaren xurgaketagatik oxigeno atomoen aldetik. Ionosfera: Termosferaren barruan kokatua, erradiazioarengatik (batez ere eguzkitikakoa) ionizatzen den atmosferaren zatia da. Magnetosferaren barruko muga da. Exosfera: Kanpoen dagoen geruza, 10.000 km-raino heda daiteke. Atmosferako atomo eta molekulak espaziora alde egin dezakete. Gas arinenek, hidrogeno eta helioa gehien bat, eratzen dute geruza hau. Konposizio kimikoa Eguratseko gasen proportzioa: Nitrogenoa (N2) 780 840 ppmv (% 78,084) Oxigenoa (O2) 209 460 ppmv (% 20,946) Argona (Ar) 9 340 ppmv (% 0,9340) Karbono dioxidoa (CO2) 382 ppmv (% 0,0382) Neona (Ne) 18,18 ppmv Helioa (He) 5,24 ppmv Metanoa (CH4) 1,745 ppmv Kriptona (Kr) 1,14 ppmv Hidrogenoa (H2) 0,55 ppmv Egurats lehorrari gehitzekoa: Ur lurruna (H2O) %1 - %4 (oso aldakorra) Eguratsaren osagai urriak[aldatu \| aldatu iturburu kodea] Gasa Bolumena Nitrogeno monoxidoa 0,5 ppmv Xenona 0,09 ppmv Ozonoa 0,0-0,07 ppmv Nitrogeno dioxidoa 0,02 ppmv Iodoa 0,01 ppmv Karbono monoxidoa aztarnak Amoniakoa aztarnak
HAURREN AURRE-EZAGUTZAK	Aurre ezagutzak jasotzeko, ondorengo galderak proposatuko ditugu: Nolakoa da ilargia? Kolore bat bakarra du? Laua da edo zuloak ditu? Nola deitzen zaie zulo horiei? Inoiz iritsi da pertsonarik ilargira? Zerk eraginak izan daitezke zuloak? Badakizue zer den metorito bat? Zer gertatuko litzateke meteorito batek ilargia joko balu?
BALIABIDE MATERIALAK	Iirina Ura Kristalezko bol handi bat Plastikozko platera bana (ahalik eta xokonenak) Pisu eta tamaina ezberdinetako pilotak (ping-pongeakoa, kanika ezberdinak, globoa,...) Ur atomizadorea
ESPERIMENTUAREN AZALPENA	Jarduera honetan ilargiaren gainazala aztertuko da. Kraterrez osatuta dagoela ohartu eta hauen sorrera nola gerta litekeenari buruzko hipotesiak egitea du helburu. Lehenik eta behin ilargiaren behaketa bultzatuko da klasean. Etxera joandakoan ilargia behatzeko eskatuko zaie eta bereziki erreparatu dezatela ea guztiz gainazal laua duen edo koxkak ote dituen. Gero, klasean ilargiaren argazkiak eta bideoak erakutsiko dira, kalitate onekoak eta handiak. Bertan, kraterrak erakutsiko dira eta kontzeptuaren soinua beraienganatzen saiatu. Irina nahastuko dugu urarekin orea nahi dugun puntuan jarri arte. Plastikozko plateren gainean zabalduko dugu pasta hau, guztiz estali arte. Lurrean utziko ditugu platerak eta haurrei pilotatxoak jarriko dizkiegu aukeran. Haiek zutik egonik, pilotatxoak askatuko dituzte orearen gainera. Erorketak krater moduko markak utziko ditu platereko pastaren gainaldean. Haurrei pisu eta tamaina ezberdineko pilotekin frogak egiten utziko zaie eta gero atera dituzten ondorioei buruzko galderak egin.
METODOLOGIA	Esperimentu honetan metodo zientifikoa erabiliko dugu. Metodo honek, ondorengo puntuak jarraituko ditu: Behaketa eta azalpena: Haurrei esperimentua eta erabiliko ditugun materialak aurkeztuko dizkiegu. . Hipotesiak: Egingo dugun esperimentua azaldu ondoren, haurrak hipotesiak egitera bultzatuko ditugu, horrelako galderak eginez: Pilotatxoek marka uzten al dute orean? Marka guztiak berdinak al dira? Zergatik uste duzue marka batzuk besteak baino sakonagoak direla? Pisuak bai al du zerikurik? Tamainak ba al du zerikusirik? Ilargian ere gauza bera gertatuko al zen? Eta, lurrean, bai al dago talka kraterrik? Haurrek emandako hipotesi hauekin taula bat osatuko dugu, oso grafikoa, erraz ulertzeko. Esperimentazioa: Esperimentuari ekingo diogu. Haurrek egingo dute esperimentua. Analisia eta ondorioak: Esperimentua egin ondoren, aurretik emandako hipotesiak aztertuko ditugu. Azken teoria: Analizatutakoa eta ondorioztatutakoa esaldi batean borobilduko dugu haurrek ondo ulertu dutela ziurtatzeko.
EDUKIEN EBALUAZIOA	Kontzeptuzkoak: Kraterra Meteoritoa Atmosfera Prozedurazkoak: Materialaren erabilera Pisuaren eta bolumenaren garrantziaren ulermena Psimomotrizitate finaren lanketa Jarrerazkoak: Besteen iritzi eta txandekiko errespetua Materialarekiko errespetua Parte hartze aktiboa izatea Hausnarketa jarrera izatea
JARDUERAREN EBALUAZIOA	Esperimentua errepikatuko dugu, baina oraingo honetan plater bana eman beharrean, paellera batean egingo dugu eta urari tinte berdea emango diogu haurrentzat erakargarriagoa egiteko. Haurrak ilaran jarriko dira eta haurrek banan banan botako dituzte pilotatxoak. Pilota hautatu eta bota aurretik gertatuko denaren hipotesia egiteko eskatuko zaio haur bakoitzari eta bota ondoren berak espero zuena gertatu den frogatuko dugu.

IZENBURUA	8.4.2 NEGUTEGI EFEKTUA			8.4. Jon
HELBURU OROKORRAK	Nortasuna eta Autonomia Pertsonala Gorputza kontrolatzen aurrera egitea, zentzumen-pertzepzioa garatzeko eta tonua, oreka eta mugimenduaren koordinazioa inguruko ezaugarrietara egokitzeko. Bere gorputza eta gorputzaren zenbait funtzio ezagutzea eta adieraztea, ekintzarako eta adierazpenerako dituen aukerak eta mugak aurki ditzan. Estrategiak garatzea, afektu, jolas, elikadura, mugimendu, azterketa, higiene, osasun eta segurtasuneko oinarrizko beharrak gero eta modu autonomoagoan bete ditzan; eta izandako lorpenekin pozik dagoela adieraztea. Eguneroko bizitzako arazoak konpontzeko ohiko jarduerak eta lan errazak gero eta modu autonomoagoan egitea, nork bere buruarekiko konfiantza eta ekimen-gaitasuna areagotzeko. Ingurune Sozial eta Fisikoaren Ezaguera Ingurune fisikoa ikertzea eta bertako zenbait elementuren ezaugarriak identifikatzea, haietan jarduteko eta haietan eraldaketak sortzeko gaitasuna garatze aldera. Naturako animaliak, landareak, elementuak eta fenomenoak aztertzea eta ezagutzea, eta haiei buruzko saiakuntzak egitea eta hitz egitea, ingurune naturalaren gaineko interesa erakusteko eta jakin-mina eta errespetua garatzeko. Inguruaren elementuak dituzten aldaketak behatzea; hauetan eragina duten faktore batzuk ezagutzea. Inguru fisiko eta sozialarekiko interesa eta jakin mina erakustea, bertan ematen diren gertaera garrantzitsuenei buruzko galderak, interpretazioak eta iritziak emanez, bat-batekotasuna eta originaltasuna garatuz. Komunikazioa eta Errepresentazioa Hizkuntza horiez guztiez jabetzea pixkanaka, beharrak, lehentasunak, sentimenduak, esperientziak eta errealitatearen errepresentazioak adierazteko. Beste haurren eta pertsona helduen mezuak ulertzea era askotariko hizkuntza testuinguruetan; eta harreman horiek zuzentzen dituzten arauak ezagutzea, komunikazio-asmoak egoki interpretatzeko. Gorputz-, plastika-, musika- eta teknologia-hizkuntzekin saiakuntzak egitea, haiekiko interesa erakustea eta erabiltzea, hartara, bai egoerak, bizipenak, beharrak eta inguruko elementuak barneratzeko.
HELBURUAK DIDAKTIKOAK	Gaua eta eguna bereiztea Astro ezberdinekiko interesa piztea Astroak bereiztea Marrazteko gaitasuna areagotzea Psikomotrizitate fina lantzea Jarduera bere egunerokotasunarekin lotzea
EDUKIAK	Kontzeptuzkoak: Tenperatura. Beroa eta hotza Atomosfera Negutegi efektua	Prozedurazkoak: Materialaren erabilera, psikomotrizitatea landuz Elementu bakoitzaren ezberdintasunen ulermena	Jarrerazkoak: Besteen iritziekiko errespetua Materialarekiko errespetua Parte hartze aktiboa izatea Irakaslearen esanetan arreta jartzea
IRAKASLEAREN EDUKIAK	NEGUTEGI EFEKTUA: Negutegi kontzeptua oso arrunta da gure gizartean. Nekazariek asko erabiltzen duten sistema da eta horri esker garai batean neguko barazki zirenak udan ere aurki ditzakegu, eta alderantziz ere bai. Negutegia eraikitzea ez da batere zaila; horretarako lur-sail bat eguzki-izpiak igarotzen uzten dien plastiko garden batez estaltzea besterik ez da egin behar. Eguzkitiko izpiek plastikoa zeharkatu ondoren, estalitako lurra berotu egiten dute, baina lurrak isladatutako beroak ezin izaten du lur-sail estalia igaro eta, beraz, plastikoz estalitako eremua kanpokoa baino beroago egoten da. Lurrak antzeko fenomenoa jasaten du. Eguzkitik etorritako izpiek Lurra jotzen dute eta Lurrak isladatutako beroak ezin du espaziora ihes egin; atmosferako zenbait gasek zeharka ezineko hesia osatzen baitute. Hau gertatuko ez balitz, Lurraren batezbesteko tenperatura -18 °C-koa izango litzateke. Negutegi-efektuan garrantzi handiena duten gasak ondoko hauek dira: karbono (IV) oxidoa, metanoa, CFC, lurrazaleko ozonoa eta nitrogeno oxidoa. Karbono (IV) oxidoa Mende honetan industri hazkundearen eraginez gas karbonikozko isurketak asko ugaldu dira. Ikatzari, petrolioari eta gas naturalari erregai fosil deritze. Gure galdara, lantegi, automobil eta energi zentruetan erretzen ditugu beroa eta energia lortu ahal izateko. Erregai fosil deitzearen arrazoia, lurpean milioika urtetan egon diren landare- eta animali hondakinetatik sortu izatea da. Erregai fosilek karbono-kantitate handia dute beren baitan eta erretzen direnean beroarekin eta energiarekin batera karbonoa CO2 moduan askatzen dute. Karbonoa atmosferaratzeko biderik arruntena erregai fosilak erretzea baldin bada ere, badago gero eta garrantzi handiagoa hartzen ari den beste bide bat, hots, deforestazioa. Gainera, deforestazioaren efektua bikoitza da; alde batetik basoak erretzen direnean zuhaitz eta landareek duten karbonoa CO2 moduan askatzen dute, eta bestetik, landareen funtzio klorofilikoaren eragina txikiagotu egiten da. Funtzio klorofilikoaren bidez, landareek CO2 atmosferatik hartu eta oxigenoa askatzen dute. Metanoa Gaur egungo munduan hiru dira metanoa sortzeko bideak; batetik animalia belarjaleen gorotzetik, bestetik arroztietatik eta azkenik zabortegietatik. Hiru bide hauek areagotu egin dira azken hamarkada hauetan. Besteak beste, 1960-1980 urte-bitartean azienda bikoiztu egin da munduan eta adibide gisa Indiako zeruan gertatzen dena aipatuko dugu. Badakigu NASAko sateliteek munduko leku desberdinetako zeruak arakatzen dituztela. Ateratzen dituzten argazkietan oso esanguratsua da Indiako zeruari dagokiona; bertan, besteetan ez bezala, metano-lainoa nabaritzen baita kontutan hartu Indiako azienda oso ugaria dela Zenbait estimazioren arabera, gaur egun atmosferan dagoen metano-kantitatea industri aroan baino lehenago zegoenaren bikoitza da. Gainera, metanoak beroa harrapatzeko duen ahalmena karbono (IV) oxidoarena baino hogeita hamar aldiz handiagoa da. Nitrogeno oxidoa Batzuetan bare eta besteetan gaizto dagoen itsasoak atmosferan dagoen gas karbonikoaren zati bat bere baitara eramaten du. Hala ere, itsasoaren birziklatzeko gaitasuna ez da nahikoa gizakiarengatiko poluzioari aurre egiteko. Batez ere lehorrean zein uretan bizi diren izakiek sortzen dute gas hau. Baina gas hau sortzeko bide artifiziala ere badago, hala nola basoak erretzea, ibilgailuen ihes-tutuetako gasa eta nekazariek erabilitako ongarriak. Mende honen hasieratik gaurdaino gas hau % 80 hazi dela estimatzen da eta beroa harrapatzeko duen ahalmena karbono (IV) oxidoarena baino ehun eta berrogeita hamar aldiz handiagoa da. CFC Mende honetararte gure atmosferak ez du eduki gas hau. Oraindik, atmosferako zati txiki bat besterik ez bada ere, bere eragin-ahalmena izugarria da. Ozonoa murriztu ezezik, gas honek beroa harrapatzeko duen ahalmena karbono (IV) oxidoarena baino hamar mila aldiz handiagoa da. Lurrazaleko ozonoa Estratosferan dagoen ozonoak izpi ultramoreetatik babesten gaituen bitartean, poluzioaren eraginez lurrazalean sortutako ozonoak arnas arazoak sortu ezezik beroa harrapatzeko ahalmena duen lainoa sortzen du. Beroa harrapatzeko duen ahalmena karbono (IV) oxidoarena baino bi mila aldiz handiagoa da eta esan bezala airea gutxi berritzen den leku poluituetan sortzen da. Negutegi-efektua sortzen duen gas gehiago badago. Ikerlariek 30 bat identifikatu dituzte orain arte, baina garrantzitsuena dudarik gabe CO2 da eta gas hau izango da, batez ere, lan honetan aztergai. Datuen hotsa Negutegi-efektuan parte hartzen duten gasek badute isurtegi naturala; sumendien bidezkoa, hain zuzen. Lurra berotzen ari denari buruzko lehen hitzak zientzilarien ahotan jarri zirenez gero, hamar bat urte igaro dira. Atmosferako osagai nagusiak nitrogenoa eta oxigenoa direla badakigu. Gainerako gasek % 0,028 besterik ez zuten osatzen orain dela bi mende. Ostera, XXI.aren atarian gas marjinalen kontzentrazioa % 0,028tik % 0,035eraino igaro denez, kezka sortu da. Hazkunde honetan garrantzirik handiena CO2 gasak izan du. Gas hau atmosferan automatikoki neurtzen, 1958. urtean hasi ziren. Beraz, zientzilariek badute nahikoa datu fenomenoa aztertzen hasteko. 1958. urtean CO2ren kontzentrazioa 315 ppm-koa zen eta 1990ean 354 ppm-koa. Beraz, epe horretan % 25eko hazkundea gertatu da. Batezbeste, urtero erregai fosilen errekuntzatik atmosferara sei mila milioi karbono-tona isurtzen da eta deforestazioaren eraginez bi mila milioi tona gehiago. Hiri handietan ibilgailuen ihes-tutuetatik ateratzen diren gasak nitrogeno oxidoa eta ozonoa ditugu, hauek negutegi-efektua areagotu egiten dutelarik. Atmosferak 700 mila milioi tona karbono du bere baitan eta organismo biziek eta lurrak 1.800 mila milioi tona karbono metatzen dute. Urak eta itsas hondoek 40.000 milioi tona karbono gordetzen dute eta urtero, gizakia konturatu gabe, atmosferak eta itsasoak 90.000 milioi tona karbono trukatzen dituzte. Hain gutxi ezagutzen den sistema honetan ozeanoa erregulatzaile aldaezina da. Zientzilarien ustetan ozeanoak zortzi urtero atmosferako karbono osoa berritzen du eta, beraz, atmosferan duen kontzentrazioa erregulatu egiten du. Baina prozesu hau prozesu geldo baten arabera burutzen da. Prozesu hau geldoegia da giza ihardueren eragina zuzendu ahal izateko. Washingtongo unibertsitateko ikerlari den Paul Quay-ren arabera itsasoak, urtero, giza ihardueren ondorioz isuritako 2,1 mila milioi tona karbono harrapatzen omen du eta landarediak mila tona karbono. Beraz, datu hauen arabera 3.000 milioi karbono-tona gehiago dago urtero atmosferan. Ondorioak Larriena, dudarik gabe, ur-mailak gora egitea da. Beroaren eraginez, alde batetik ura dilatatu egingo da eta bestetik zenbait izotz eta glaziare urtu egingo dira. Gauza asko esan da honen inguruan, baina Nazio Batuen eta Munduko Meteorologi Erakundearen artean sortutako IPCC erakundeko ikerlarien arabera, hemendik 2030. urtera bitartean uraren maila 18 cm igoko da. Halaber, datorren mendearen bukaerarako ur-maila 65 cm haztea espero da. Kalkulu hauek egiteko negutegi-efektua sortzen duten gasen isurketa orain baino maila handiagokoa ez dela izango hartu da kontutan. Lurra berotzen bada glaziareak urtu eta ur-maila hazi egingo da. Aldagai kontrolaezin bakarra baso-suteei dagokiena da. Sute-kantitateen arabera, lehen esandako datuak zertxobait alda daitezke. Sute gutxi izanez gero, 2030. urtea bitartean 8 cm igoko litzateke ur-maila eta 2100. urterako 31 cm. Sute asko baldin badago, aurreko bi balioak 29 cm eta 110 cm bihurtzen dira. Ikusten denez marjinak handiak dira, baina ez dugu ahaztu behar diferentzia horren arrazoietako bat fenomeno honetan parte hartzen duten ezaugarriak ongi ez ezagutzea dela. Ondorioei buruz landarediaren aldaketa ere ez dugu ahaztu behar. Ezaguna da gas karbonikoak landareetan duen eragina. Landareek gas karbonikoa hartu eta oxigenoa askatzen dute fotosintesiaren eraginez. Beraz, gas karbonikoaren kontzentrazioa hazten bada, fotosintesia ere areagotu egingo da eta askatutako oxigeno-kantitatea gero eta handiagoa izango da. Esandakoa egia bada, landareek gas karbonikoaren kontrolean paper garrantzitsua joka dezakete. Egun egiten ari diren ikerketetatik ez da emaitza definitiborik atera, zeren eta fotosintesian parte hartzen duten faktoreak ez baitira gas karbonikoa eta oxigenoa soilik. Besteak beste, lurraren gatz-kontzentrazioa, argitasuna, ingurugiro-tenperatura eta hezetasuna ere kontutan hartzekoak dira. Gas karbonikotan aberatsa den atmosferan eta denboraldi luzez (hilabete bat baino gehiagotan adibidez) landareak landatzen direnean, egokitzapen desberdinak izaten dituzte. Gas karbonikozko kontzentrazio handitara ohituta dauden landareek, ohituta ez daudenek baino fotosintesi-intentsitate txikiagoa dute hosto-gainazalaren unitateko. Hala ere, hau ez da beti gertatzen; soiaren kasuan adibidez, gas karbonikozko kontzentrazio bikoitzera egokitzen denean fotosintesi-intentsitatea hazi egiten baita. TENPERATURA: Tenperatura gorputzen propietate bat da, "hotza" eta "beroa" adierazten duena. Gorputz batek besteak baino tenperatura altuagoa duenean beroagoa dagoela esaten da. Fisikoki, partikulen agitazioaren neurria da. Zehazki, atomo, molekula edo beste funtsezko osagairen energia gorabeheren maila-magnitudea KBT da, non KB Boltzmannen konstantea den eta T tenperatura, Kelvinetan neurtua. Gas idealetan, batez besteko energia zinetikoa E_Z = (3/2) K_B T da. Termodinamikan garrantzi handiko propietate bat da, eta besteak beste barne energian eta entalpian agertzen da. Propietate intentsiboa da, ez baitago sistemaren materia kantitatearen menpe. Hau da, propietatearen balioa berdina da sistema osoa hartzen bada edo zati bat besterik ez, hau orekan baldin badago. TERMOMETROA: Tenperatura neurtzeko termometroa erabiltzen da. Lehenengo termometro erabilgarria Ole Rømer daniarrak asmatu zuen 1701ean, ardoa erabiliz. 1708an Gabriel Fahrenheitek Romer eskala aldatu egin zuen eta merkurioa erabili zuen neurketa zehatzago baterako. Fahrenheit eskala oraindik leku askotan erabiltzen da, batez ere herrialde anglosaxoietan. 1742an Anders Celsiusek Celsius eskala asmatu zuen, 0 Â°C uraren izozte puntuan finkatuz eta 100 Â°C irakite puntuan. Nazioarteko Unitate Sisteman unitatea Kelvina da. Kelvina bi puntugatik definitua dago: 0 K zero absolutuari dagokio eta 273,16 K uraren puntu hirukoitzari. Termometroek magnitude fisiko ezberdinak erabiltzen dituzte tenperatura neurtzeko. Termometroaren arabera, magnitude hau presioa, bolumena, erresistentzia elektrikoa edo luzera (eguneroko termometroetan erabiliena) izan daitezke, besteak beste. Tenperatura eskalak[aldatu \| aldatu iturburu kodea] Eskala definitzeko funtzio bat erabiltzen da, \Phi(X), X propietatearen menpe dagoena. \Phi(X) termometroaren tenperatura da, berarekin orekan dauden sistemen berdina, eta nahierako funtzio bat aukeratu daiteke. Eskala funtzioaren menpe dagoen bezala, termometroa aukeratutako propietatearen araberakoa da. BEROA: Fisikan, beroa (Q ikurraren bidez adierazten dena), gorputz edo sistema batetik beste batera tenperatura-diferentzia baten ondorioz transferitzen den energia da. Termodinamikan, beroaren neurri adierazgarri gisa TdS kantitatea erabiltzen da, alegia, objektu baten tenperatura absolutua bider sistema baten entropiaren kantitate diferentziala, objektuaren mugan neurtua. Objektu batetik besterako bero-transferentzia, bigarrena tenperatura berean edo altuagoan dagoenean, bero-ponpa baten bidez egin behar da. Tenperatura altuko gorputzak, bero-transferentzia altuagoak eduki dezaketenak, erreakzio kimikoen bidez sor daitezke (esaterako errekuntza erabiliz), erreakzio nuklearren bidez (esaterako, Eguzkian gertatzen den fusio nuklearra), erradiazio elektromagnetikoaren disipazioaren bidez (berogailu elektrikoetan bezala), edo modu mekanikoan (esaterako, marruskaduraz). Bero-transferentzia, berriz, erradiazio termiko bidez, kondukzio bidez edo konbekzio bidez gerta daiteke. Tenperatura barne-energiaren (entalpiaren) neurri gisa erabiltzen da. Beroa tenperatura ezberdina daukaten bi objekturen (edo objektu beraren bi arearen) artean transferituko da soilik, termodinamikaren zero legeak dioen bezala. Bero-transferentziaren pean dagoen objektu baten tenperatura eta fasea bero sorraren eta bero-ahalmenaren araberakoa da. Badago beroaren inguruko beste kontzeptu bat ere, energia termikoa, hau da, gorputz baten tenperatura igotzean gorputz horrek irabazten duen energia. HOTZA: Hotza beroaren eza da, hau da, energia eta beroa sortzen duten erreakzio kimikoen eza. Ingurune bateko tenperatura baino txikiagoa duen gorputza da. Hotz sentsazioa[aldatu \| aldatu iturburu kodea] Hotza ze mailatan sentitzea bakoitzaren pertzepzioan oinarritzen da. Adibidez haizea dela eta dagoena baino hotz handiagoa sentitu ahal da. Izan ere 10º Cko tenperaturan haizea arinak sentsazio termikoa 5º C koa izan daiteke. Gure planetan lortutako tenperatura baxuena Vostoken izan zen, errusiar base batean, non -89,4º C heldu zen termometroa. Beste planetetan tenperaturak askoz baxuagoak dira adibidez Neptunon -218º C. Hotzak baditu funtzio garrantzitsuak ere, adibidez hotzarekin eta tenperatura baxuak aplikatuz jaten dugun janaria egoera onean mantendu daiteke kalte egiten dieten mikroorganismoak hiltzen baitira. ATMOSFERA: Lurraren atmosfera edo eguratsa Lurra inguratzen duen gas geruza da. Osagai nagusiak hauek dira: nitrogenoa da (%78), oxigenoa (%21,12), argona (%0,93), karbono dioxidoa /%0,04), ur lurruna (%2 inguru) eta gainerakoa beste gas batzuen aztarnak. Atmosferak lur kanpoko erradiazioetatik babesten du, izpi ultramoreak xurgatuz. Ez du muga zehatzik, gainazaletik aldendu ahala bere dentsitatea jarraian jaisten baita. Askotan, atmosfera eta espazioaren arteko muga bezala Karman muga aipatzen da, 100 km-ko garaieran.
HAURREN AURRE-EZAGUTZAK	Aurre ezagutzak jasotzeko, ondorengo galderak proposatuko ditugu: Gaur ze tenperatura egiten du? Beroa egiten du edo hotza egiten du? Camping denda berezi bat eraiki dut. Inor egon da camping-ean inoiz? Eta zer egiten du barruan, hotza edo beroa? Zer uste duzue egingo duela camping-aren barruan, beroa edo hotza? Kanpoan baino beroago edo hotzago? Haurrek, txartel gorria edo txartel urdina jarriko dute paparrean, erantzunaren arabera.
BALIABIDE MATERIALAK	Camping baten hezurdura Sukaldeko papel film luze pare bat Zelo zabala Koltxoneta pare bat Kristalezko poto handi bat Bi termometro Ura Kartulina gorriak eta urdinak, haurrak adina, katekorratzei itsatsiak
ESPERIMENTUAREN AZALPENA	Negutegi efektua ulertzeko lehen pausuak emateko, irakasleak eguraldi ona egiten duen bolada bat aukeratuko du eta camping denda baten hezurdura montatu. Ondoren, camping dendaren hezurdura guztiz estaliko du sukaldeko film paperarekin. Haur guztiei, egitura erakutsi eta aurrezagutzako galderak egingo dizkie. Zulo bat egingo dio alde batean cutter-arekin eta beste aldean beste bat. Ikasleek alde batetik bestera zeharkatu beharko dute eta bitartean barruko eta kanpoko tenperatura desberdintasunari errepearatu. Denak pasatakoan, kartulina aldatzeko aukera emango zaie haurrei. Ondoren, klasera joan eta aldaketa klimatikoari buruz hitz egingo die irakasleak, campingeko esperientzian bizi dutena negutegi efektura estrapolatuz.
METODOLOGIA	Esperimentu honetan metodo zientifikoa erabiliko dugu. Metodo honek, ondorengo puntuak jarraituko ditu: Behaketa eta azalpena: Haurrei esperimentua eta erabiliko ditugun materialak aurkeztuko dizkiegu. . Hipotesiak: Egingo dugun esperimentua azaldu ondoren, haurrak hipotesiak egitera bultzatuko ditugu, horrelako galderak eginez: Camping-aren barruan zer egingo du, hotz edo bero? Kanpoan baino hotzago edo beroago? Haurrek emandako hipotesien arabera, kartulina gorria (beroago) edo urdina (hotzago) itsatsiko diegu paparrean. Esperimentazioa: Esperimentuari ekingo diogu. Haurrek campinga zeharkatuko dute. Analisia eta ondorioak: Esperimentua egin ondoren, aurretik emandako hipotesiak aztertuko ditugu. Azken teoria: Analizatutakoa eta ondorioztatutakoa esaldi batean borobilduko dugu haurrek ondo ulertu dutela ziurtatzeko: eguzkiaren izpiek geruza zeharkatzen dute campingaren barrualdea berotuz, baina beroak ezin du kanporatz joan, beraz, gero eta gehiago berotzen da.
EDUKIEN EBALUAZIOA	Kontzeptuzkoak: Tenperatura. Beroa eta hotza Atomosfera Negutegi efektua Prozedurazkoak: Materialaren erabilera, psikomotrizitatea landuz Elementu bakoitzaren ezberdintasunen ulermena Jarrerazkoak: Besteen iritziekiko errespetua Materialarekiko errespetua Parte hartze aktiboa izatea Irakaslearen esanetan arreta jartzea
JARDUERAREN EBALUAZIOA	Esperimentua ulertu duten eta beraien egunerokotasunarekin loturak egin dituzten ikusteko, esperimentua errepikatuko da eskala txikian eta klase barruan. Bi baso ur jarriko dira leiho eguzkitsuaren aldamenean eta haietako bat kristalezko bol batekin estaliko da. Haurrek iragarri beharko dute denbora bat pasa ondoren, zein dagoen zein baino beroago beraien kartulinak baso baten edo bestearen aldamenean utziz. Irakasleak behatuko ditu hauren erantzunak.

ilargia

Páginas

JARDUERAK

ILARGIA, LURRA ETA EGUZKI SISTEMA

No hay comentarios:

Publicar un comentario